به نقل از خبرنگار فرهنگی ، مجموعه مستند «آیینه عمر» روایتی متفاوت از مفاخر علمی کشورمان است و به پاسداشت چهرههای ماندگار علم و فرهنگ ایران زمین میپردازد. این مجموعه هر هفته پنجشنبهها ساعت ۱۹ از شبکه ۴ سیما پخش میبشود.
او گفتوگویی با صدرا صدوقی تهیهکننده این تاثییر داشتهایم که در زیر انتشار میبشود:
*به گفتن سوال ابتدایی و جهت آشنایی مخاطبان با نوشته او گفت و گو، میخواستم درمورد تشکیل این مجموعه نکاتی بفرمایید و «آیینه عمر» را معارفه کنید.
مجموعه تلویزیونی ۲۶ قسمتی «آیینه عمر»، به پاسداشت مفاخر علمی و فرهنگی ایران میپردازد. در این مجموعه تلاش کردیم مروری بر زندگی، سلوک علمی و کوششهای فرهنگی چهرههای برجسته کشورمان در حوزههای علوم انسانی، فرهنگ و هنر داشته باشیم.
در فصل اول این مجموعه تلویزیونی، زندگی و سلوک علمی و فرهنگی باقر ساروخانی پدر جامعه شناسی ارتباطات ایران، مهدی گلشنی استاد نامدار فیزیک و فلسفه، علی شیرازی استاد برجسته هنر خوشنویسی، سید محمود طباطبایی فر چهره ماندگار پزشکی، علی اکبر رشاد فقیه و استاد حکمت اسلامی، غلامرضا فیاضی استاد فلسفه و حکمت اسلامی، احمد خاتمی استاد برجسته زبان و ادب فارسی، محمد علی آذرشب استاد ممتاز زبان و ادبیات عرب دانشگاه تهران، حسن انوری چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی و نصرت الله تابش نظریه پرداز سینمای اسلامی به عکس کشیده شده است.
این مجموعه مستند به همت گروه فرهنگ و اندیشه شبکه ۴ سیما در دست تشکیل است؛ در فصل اول ۱۰ تکه از آن آماده شده که از ۱۴ دیماه پنجشنبهها ساعت ۱۹ پخش میبشود و مابقی نیز در دست تشکیل میباشد.
*بدون شک ساخت این چنین پرترههایی درمورد چهرههای ماندگار علمی و فرهنگی سرزمین، از نظر پژوهشی، امری آسان و در عین حال سخت است. از یکسو آسان است، چرا که منبع های پژوهشی درخصوص فعالیتها و کارهای آنان در دسترس است و از سویی دیگر، سخت است چرا که اگر بخواهید اطلاعات معمولی و پیش پا افتاده به مخاطب اراعه بکنید، به علت آشنایی حدودی آنها با این شخصیتها، بعد زده میبشود. شما در ساخت این مجموعه این اتفاق را چطور مدیریت کردید و از نظر پژوهش چه قدر عمیق شدید؟
پژوهش یکی از موضوعات مهم و اساسی در تشکیل مجموعه مستند «آیینه عمر» برای ما می بود و زمان بسیاری برای این نوشته صرف کردیم. معتقدم حلقه گمشده قسمت بسیاری از مستندهای تولیدی ما «پژوهش» است، چرا که پژوهشگران حوزه سینمای مستند، کماند.
یقیناً ما هم به نوعی دچار با این چالش بودیم اما علیرغم همه سختیها، خوشبختانه توانستیم با دو پژوهشگر جوان که از قضا از روزنامهنگاران حوزه اندیشه و تاریخ می باشند، همکاری داشته باشیم. نقطه مثبت این دو نفر که به واسطه فعالیت آنان در عرصه رسانه به دست آمده می بود، این می بود که با سوژههای مستند آشنا بودند، آثار و فعالیتهایشان را میشناختند و از دور یا نزدیک با آنها معاشرت داشتند.
دقت داشته باشید سوژههای انتخابی ما در این مجموعه همه انها از افراد صاحب نام سرزمین در حوزههای خود می باشند و مقالات و کتابهای بسیاری دارند. به این علت مقصد مهم ما این می بود که در قالب این چنین مستندهای پرتره، افراد مهم و اثرگذار کشورمان را به نسل جوان معارفه کنیم و بگوییم این افراد الگوهای نابی برای جامعهای می باشند که بعضاً الگوهای فرهنگی و دینیاش تحول اشکار کرده است. اتفاقی که نسل جوان را با نوعی آشفتگی و سردرگمی در فضای هنری مواجه کرده است.
با این حال باید اصرار کنم برای ۱۰ تکه ابتدایی این مجموعه، نزدیک به ۵-۶ ماه پژوهش داشتیم. دقت داشته باشید در یک مستند ۴۵ دقیقهای نمیتوان همه اطلاعات را فرمود. برای مثال مستند «گلشن دانایی» روایتی از زندگی دکتر مهدی گلشنی است که اخیرا از تلویزیون پخش شد. او یکی از چهرههای ماندگار علم فیزیک و کوانتوم است، در حوزه علوم دینی فعال است و آثار بسیاری از وی به چاپ رسیده و شاگردان بسیاری دارد. در یک مستند ۴۵ دقیقهای، تنها میتوان مروری بر کلیت اندیشه و زندگی آن چهره انجام داد. یقیناً تلاش کردیم در این مرور مستندگونه، اتفاقات تازه و جدیدی را برای مخاطبان گفتن کنیم؛ موضوعاتی که کمتر به گوش مخاطبان رسیده است. با این حال، معتقدم این سوژهها جای کار زیاد بسیاری دارند و میتوان مستندهای تحقیقی بیشتری از آنان ساخت.
میخواستیم افراد مهم و اثرگذار کشورمان را به نسل جوان معارفه کنیم و بگوییم این افراد الگوهای نابی برای جامعهای می باشند که الگوهای فرهنگی و دینیاش تحول اشکار کرده است
* شما درمورد افرادی فیلم میسازید که مفاخر علمی سرزمین می باشند و توانایی نشان داده، عمده آنها از رسانه و دوربین دوری میکنند و یا این که به علت مشغله کاری زمان کمتری برای این چنین مصاحبههایی دارند. آیا این نوشته چالشی برای شما به همراه داشت؟ چطور آنها را قانع کردید که روبه رو دوربینتان حاضر شوند؟
این نوشته یک چالش زیاد مهم برای ما می بود؛ به اختصاصی آنکه ما سراغ اهالی فکر و اندیشه رفته بودیم. آنها به ۲ علتِ مهم، سخت حاضر به نشستن در روبه رو دوربین میشدند؛ اولاً عنصر تواضع و فروتنی در آنان زیاد بالاست. درست است که در حوزههای گوناگون صاحب فکر و نظراند اما تمایلی نداشتند خودشان درمورد خودشان سخن بزنند و بروزی داشته باشند.
ثانیاً برخی از این اساتید به علت کهولت سن یا بیماری، به راحتی نمیتوانستند روبه رو دوربین بنشینند و زمان طویل سخن بگویند. همین نوشته کار ما را زیاد سخت میکرد. از سویی دیگر، برخی از اساتید، معذوریتهایی داشتند که اجازه نمیداد سراغشان برویم. با این حال، خوشحالم که توانستیم به طور صریح و شفاف با آنها مذاکره و او مباحثه کنیم و آنها اجازه دادند چند ساعتی در کنارشان باشیم و به تیم جوان ما مطمعن کردند.
* در روبه رو با این چنین چهرههای برجستهای، حتما برنامهریزی از قبل داشتید و بر پایه همین برنامهریزی دوست داشتید یکسری محورهای مهم را نقل کرده و پاسخش را از زبان آنان بشنوید. این موضوعات چه می بود؟ به عبارت دیگر شما دوست داشتید از زبان این افراد چه چیزهایی گفتن بشود؟
اصلا به جستوجو این نبودیم که آن چیزی که ما میخواهیم از زبان استادان گفتن بشود. در حقیقت هیچ پیشفرضی نداشتیم.
ما تلاش کردیم «سقراطوار» عمل کنیم؛ به این معنی که فقط سوال بپرسیم و به چالش بکشیم و در نقطه روبه رو جواب بشنویم؛ در حقیقت همه چیز را به خود مصاحبه شونده واگذار کردیم تا سخنهایش را با صراحت گفتن کند. ما هیچ خط قرمزی برای گفتن سخنانشان قرار ندادیم.
به نظرم در این چنین مستندهایی که یکسو یک چهره برجسته علمی نشسته، نباید حصر تشکیل کرد بلکه باید به او آزادی کامل داد تا به راحتی جواب بدهد. فراموش نکنید که ما میخواهیم به دنیای فکری و اندیشهای آن فرد ورود کنیم و به همین علت نمیتوان محدودیت یا پیشفرضی قائل شد. شما سوال را میسوال کرد، چالش را انجام میدهید و جواب را به خود آن شخص واگذار میکنید. یقیناً طبیعی است روبه رو با آدمهای بزرگ از نظر مطرح سوال و تشکیل چالش کار زیاد سختی است. این افراد احترام قابل توجهی دارند و نقد کردن آنها نیز باید در کمال احترام رخ بدهد.
از سویی دیگر فردی که آنها را نقد میکند باید هم سطح آنها باشد. دقت داشته باشید فردی که در سطح پایینتری از نظر علمی و پژوهشی است نمیتواند به راحتی یک استاد و چهره شاخص فرهنگی ادبی را نقد بکند. باید تسلط کامل داشته باشد تا بتواند آن چالش و سوال را پیش ببرد. برهمین مبنا برای مراعات احترام و شان آن استاد، فردی را روبه رو آنها نشاندیم که خود او نیز در مقام استادی قرار دارد و بیشترین آشنایی را با آثار و فعالیتهای آنان دارد. این نوشته مقداری کار را سادهتر و به تیم تشکیل ما پشتیبانی میکرد تا بتوانیم غنیتر به موضوعات گوناگون بپردازیم و سوالات جدیتری نقل بشود.
روبه رو با آدمهای بزرگ از نظر مطرح سوال و تشکیل چالش کار زیاد سختی است. این افراد احترام قابل توجهی دارند و نقد کردن آنها نیز باید در کمال احترام رخ بدهد. از سویی دیگر فردی که آنها را نقد میکند باید هم سطح آنها باشد
* انتخاب شبکه ۴ برای نمایش این چنین مجموعهای، انتخاب هوشمندانهای بوده است. علت آنهم مخاطب فرهیخته آن است؛ اولاً بفرمایید که آیا شما این مجموعه را فقط برای این مخاطب فرهیخته ساختید یا عموم مردم مورد نظر شما بوده است؟ و ثانیاً، به نظر شما نمایش این چنین مستندهای پرترهای از این افراد چه تاثیراتی در ذهن و باور جامعه خواهد داشت؟
شبکه ۴ سیما شبکه خاصی است و همانطور که میبینید این روزها زیاد او مباحثه محور شده و افراد مختلفی با طیفهای فکری متنوع در آن وجود اشکار میکنند. در این مستند نیز محدودیتی از سوی مدیریت شبکه ۴ اعمال نشد و فضا برای ما باز می بود. حتی در مواردی که سخن بگوییدهای اساتید انتقادی می بود، سخنان آنها سانسور نشد. در حقیقت، آنها سخنهای خود را به راحتی گفتن کردند و پخش هم شد.
ما تلاش کردیم از زبان تخصصی فاصله بگیریم و گفتارهای تخصصی را با زبان ساده گفتن کنیم. به هر حال، تلویزیون رسانه ملی است و علاوه بر مخاطب خاص، مخاطب عام هم دارد. از آنجا که تسلط مخاطب عمومی بر مخاطب خاص زیاد تر است، ما هم به سمت زبان ساده رفتیم.
همانطور که اشاره کردم مقصد ما ارایه الگوهای ناب به جامعه است و طبیعتا باید به زبانی سخن بگویید بشود که برای همه قابل هضم و فهمیدن باشد. امیدوارم ساخت این مستند فضایی را فراهم کند تا جامعه ما آشنایی بیشتری با چهرههای تابناک عرصه فرهنگ و هنر داشته باشند. اگر چه آنان افراد شناخته شدهای می باشند اما حتماً افرادی می باشند که این مفاخر را کمتر میشناسند. جامعه ما باید بداند که هنگامی از یک چهره علمی برجسته سخن میگوییم، چه مسیری را طی کرده و چطور به این درجه رسیده است.
* سوال پایانی، ساخت این مجموعه تا چه وقتی ادامه خواهد داشت و سراغ کدام شخصیتهای دیگر میروید؟
پخش این مستند از ۱۴ دی ماه ۱۴۰۲ اغاز شده و تا سال ۱۴۰۳ ادامه خواهد داشت. در فصل دوم سراغ چهرههای برجسته فرد دیگر از بین مفاخر کشورمان میرویم. آقای ناظرزاده کرمانی استاد ممتاز دانشگاه تهران یکی از انتخابهای ما برای فصل بعدی است، این چنین سراغ استاد حسین انصاریان میرویم. مردم ایران ایشان را به سخنرانی و وعظ میشناسند اما باید بگویم که او یکی از پژوهشگران و نویسندگان برجسته سرزمین در حوزه عرفان اسلامی است. شاهین فرهت موسیقیدان برجسته ایرانی یکی دیگر از سوژههای فصل بعدی خواهد می بود. این چنین سراغ خانم نادیا مفتونی، همایون همتی و سیدعلی موسوی گرمارودی خواهیم رفت و به اندیشه و آرا آنها خواهیم پرداخت.
انتهای مطلب/
منبع