آهن نقش‌های مهمی در کارکرد بدن دارد. این ماده‌ی معدنی، عنصر مهم هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون است که ماموریت‌ی انتقال اکسیژن در سراسر بدن را بر مسئولیت دارد. آهن این چنین از سیستم ایمنی بدن حمایتمی‌کند، کارکرد عضلات را بهبود می‌بخشد و در تشکیل انرژی نقش دارد. به این علت، افتآهن می‌تواند کارکرد طبیعی بدن را مختل کرده و جهت ابراز علائم گوناگونی شود که یکی از آن‌ها سردی مداوم دست‌ها و پاهاست.

چرا افتآهن علتسردی دست‌ها و پاها می‌شود؟

دکتر «بروندا ام. اس»، متخصص ارشد پزشکی داخلی در بیمارستان Aster CMI شهر بنگلور هند، توضیح می‌دهد: «وقتی که بدن آهن کافی در اختیار ندارد، قادر به تشکیل هموگلوبین به مقدار مناسب نخواهد می بود. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که ماموریت‌ی انتقال اکسیژن را بر مسئولیت دارد. افت سطح اکسیژن در خون می‌تواند بر گردش خون به‌اختصاصی در اندام‌های انتهایی تأثیر بگذارد و علتایجاد حس سرما در دست‌ها و پاها شود.»

او ادامه می‌دهد: «آهن نقش مهمی در نگه داری سطح انرژی و کارکرد متابولیسم ایفا می‌کند. در نبوده است آهن کافی، بدن امکان پذیر تمرکز خود را روی اندام‌های حیاتی بگذارد و به همین علت، اندام‌های محیطی همانند دست‌ها و پاها در برتری قرار نمی‌گیرند؛ این قضیه می‌تواند حس سرما را تشدید کند.»

دیگر علائم شایع افتآهن

علاوه بر سردی دست‌ها و پاها، سطح پایین آهن در بدن امکان پذیر علائم زیر را نیز به همراه داشته باشد:

• سرگیجه

• سردرد

• تنگی نفس، به‌اختصاصی زمان فعالیت بدنی

• شکنندگی ناخن‌ها

• ریزش مو

• التهاب یا تورم زبان

• تحریک‌پذیری

• سختی در تمرکز

• سندرم پای بی‌قرار (RLS)

• میل به خوردن مواد غیرخوراکی همانند یخ یا خاک (پیکا)

• افزایش گمان ابتلا به عفونت‌های مکرر

چه افرادی در معرض بیشترین خطر افتآهن قرار دارند؟

به حرف های‌ی دکتر بروندا، افتآهن زیاد تر در بین زنان شایع است. افتآهن یکی از دلایل مهم ابراز کم‌خونی است و به‌اختصاصی در زنان باردار، زنانی که دچار خون‌ریزی شدید قاعدگی می باشند، یا افرادی که نیاز بدنشان به آهن افزایش یافته یا دچار از دست دادن خون شده‌اند، زیاد تر دیده می‌شود.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) تخمین زده است که ۴۰٪ کودکان ۶ تا ۵۹ ماه، ۳۷٪ زنان باردار و ۳۰٪ زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله در جهان دچار کم‌خونی می باشند.

دکتر بروندا این چنین پافشاری می‌کند که نوزادان، کودکان خردسال و نوجوانان به علت رشد سریع نیز در معرض خطر افتآهن قرار دارند. گیاه‌خواران و وگان‌ها امکان پذیر از طریق غذا آهن کافی دریافت نکنند و افرادی که دچار اختلالات گوارشی همانند بیماری سلیاک یا بیماری‌های التهابی روده (IBD) می باشند نیز امکان پذیر در جذب آهن مشکل داشته باشند.

علاوه بر این، افرادی که مکرراً خون اهدا می‌کنند یا مبتلا به بیماری‌های مزمن همانند نارسایی کلیه یا سرطان می باشند، زیاد تر در معرض افتآهن قرار دارند.

آیا رژیم غذایی به‌تنهایی می‌تواند افتآهن را درمان کند؟

دکتر بروندا می‌گوید: «افتآهن خفیف تا متوسط زیاد تر با اصلاح رژیم غذایی قابل درمان است؛ یعنی با مصرف مواد غذایی غنی از آهن همانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، عدس، لوبیا، اسفناج و غلات غنی‌شده. مصرف این مواد همراه با منبع های ویتامین C همانند مرکبات یا فلفل دلمه‌ای می‌تواند جذب آهن را افزایش دهد.»

با این حال، در موارد شدید افتآهن یا کم‌خونی ناشی از آن، منفعت گیری از مکمل‌های آهن الزامی است؛ چون رژیم غذایی به‌تنهایی نمی‌تواند سطح آهن را به شدت کافی افزایش دهد. افرادی که دچار اختلالات جذب، خون‌ریزی شدید یا بیماری‌های مزمن می باشند، امکان پذیر به درمان دارویی یا حتی تزریق وریدی آهن نیاز داشته باشند.

دکتر بروندا پافشاری می‌کند که هرچند رژیم غذایی نقش کلیدی در نگه داری سطح آهن دارد، اما برای تعیین نیاز به مصرف مکمل‌ها، مشورت با پزشک الزامی است.

نتیجه‌گیری

شناسایی علائم افتآهن، از جمله سردی مداوم دست‌ها و پاها، برای مداخله‌ی زودهنگام و درمان مؤثر اهمیت بسیاری دارد. پیروی از رژیم غذایی سرشار از آهن، درمان علل عرصه‌ای و دریافت مشاوره‌ی پزشکی در صورت نیاز، می‌تواند به نگه داری سطح سالم آهن در بدن پشتیبانی کرده و از ابراز عوارضی همانند کم‌خونی پیشگیری کند. گرچه اصلاح رژیم غذایی می‌تواند کمبودهای خفیف را رفع کند، اما در موارد شدید امکان پذیر نیاز به مکمل یا درمان پزشکی وجود داشته باشد. در صورت مشاهده‌ی علائم پایدار، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید تا تشخیص و درمان مناسبی دریافت کنید.