سونامی به هجوم ناگهانی امواج اقیانوس حرف های می‌شود که ارتفاع آنها طبق معمولً بیشتر از ۳۰ متر است. اقیانوس این چنین امواج سهمگین و مخربی را به‌سمت ساحل می‌فرستد و این دیواره‌های قوی آب هرآنچه را که در ساحل باشد، تخریب می‌کنند. اما سونامی چطور رخ می‌دهد و آیا می‌توان آن را پیش‌بینی کرد؟ در این مقاله تصمیم داریم به بازدید اتفاق طبیعی سونامی بپردازیم.

سونامی چیست؟

سونامی امواج بلندی می باشند که در اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند. همان گونه که می‌دانید، برای آنکه یک موج حرکت کند، نیاز به وجود نیروی خارجی است. این نیروی خارجی توسط یک منبع فراهم می‌شود. به‌گفتن مثال، انداختن یک سنگ کوچک در برکه را درنظر بگیرید که چطور جهت راه اندازی امواج می‌شود.

در رابطه وقوع سونامی نیز نیروهای خارجی بسیاری می باشند که با یکدیگر دچار خواهد شد و درنهایت به امواج دریا قوت می‌بخشند. امواج حاصل‌‌‌ در همه جهات از منبع دور خواهد شد و بعضی اوقات اوقات آن‌قدر بزرگ می باشند که از کل حوضه‌ اقیانوسی عبور می‌کنند. دلنشین است بدانید امواج سونامی همه ارتفاع اقیانوس را در بر می‌گیرند؛ به این معنی که سونامی‌ها در کل ستون آب، از کف تا سطح اقیانوس حرکت می‌کنند.

سونامی طبق معمولً از یک‌سری امواج راه اندازی شده است که «قطار موج» نامیده خواهد شد. هرچه این قطار طویل‌تر باشد و یا به‌کلمه تعداد امواجی که پشت‌سرهم به سمت ساحل می‌آیند زیاد تر باشد، قوت تخریب سونامی زیاد تر است. در این صورت نیروهای مخربی که جهت شکل‌گیری این چنین امواجی شده‌اند، بزرگ‌تر می باشند.

مسئله دلنشین‌دقت اینجاست که خطر سونامی با یک یا چند موج اول رفع نمی‌شود و گمان برگشت آن با تخریب‌پذیری بالاتر وجود دارد. بعد مدام باید به هشدارهای ایمنی در منطقه دقت کرد.

از نظر دیگر، برخی از امواج سونامی که به ساحل می‌رسند، خود را به شکل موج‌های بزرگ و مخرب نمایش نمی‌دهند. درحقیقت اینها همانند به امواج جزرومدی ظاهر خواهد شد که شدت زیاد بالایی دارند و قادرند ساحل را تخریب کنند. بعد می‌توان نتیجه گرفت که تنها وجود امواج با ارتفاع زیاد نشان‌دهنده وقوع سونامی نیست. امواج پرسرعت نیز از قوت تخریب زیاد بالایی برخوردارند.

هنگامی که امواج سونامی شکل می‌گیرند، شدت آنها به عمق اقیانوس بستگی دارد. در اعماق اقیانوس، امواج مرتفع سونامی می‌توانند با شدت نزدیک به ۸۰۵ کیلومتربرساعت که معادل شدت تقریبی یک جت جنگی است، در دریا حرکت کنند. با این چنین سرعتی، این امواج ترسناک قادرند در کمتر از یک روز همه وسعت اقیانوس آرام را طی کنند. هرچه امواج بزرگ‌تر باشند و یا شدت بیشتری داشته باشند، یعنی نیرویی که جهت تشکیل آنها شده بزرگ‌تر و مخرب‌تر بوده است. ارتفاع این چنین موج‌هایی امکان پذیر چند ۱۰ متر باشد.

امواج در اعماق اقیانوس امکان پذیر تنها چند متر ارتفاع داشته باشند، اما با نزدیک‌شدن به خط ساحلی و ورود به مناطق کم‌عمق، از شدت این امواج اندکی کاسته شده اما به مقدار انرژی و ارتفاع آنها افزوده می‌شود. نقطه مرتفع یا به‌کلمه نوک امواج سریع تر از تکه‌های دیگر – نواحی با ارتفاع کمتر – حرکت می‌کند و همین علت مرتفع‌شدن امواج سونامی با نزدیک‌شدن به نواحی کم‌عمق است.

دریانوردان در دریا طبق معمولً فهمید سونامی نمی‌شوند. به عبارت دیگر، هنگامی که امواج سونامی از زیر کشتی عبور می‌کند، آنها فهمید وجود این چنین رخدادی نمی‌شوند، چون همان گونه که گفتیم، در آب‌های عمیق ارتفاع امواج کم است. این مسئله را درنظر داشته باشید که سونامی وقتی خطرناک است که امواج آن به ساحل می‌رسد. تا وقتی که این امواج در بستر اقیانوس می باشند، تهدید محسوب نمی‌شوند.

سامانه‌های برسی و گزارش سونامی در اعماق اقیانوس، «DART»، قادر به تشخیص تغییرات جزئی در ارتفاع سطح دریا و انتقال اطلاعات به مراکز هشدار سونامی می باشند.

مخرب‌ترین سونامی در تاریخ

مخرب‌ترین و بزرگ‌ترین سونامی تاریخ در شب ۹ ژویٔیه ۱۹۵۸ در «لیتویا» در آلاسکا رقم خورد. در این اتفاق، زمین‌لرزه‌ای در امتداد گسل «Fairweather» جهت ریزش ۳۰ میلیون مترمکعب سنگ در ارتفاعات ساحل شمال شرقی این شهر شد. این توده از سنگ از ارتفاع تقریباً ۹۱۴ متری داخل آب‌های ناحیه «گیلبرت» شد و نیروی حاصل از برخورد سنگ‌ها با سطح آب سونامی محلی تشکیل کرد.

امواج حاصل از این سونامی به‌قدری بزرگ و قوی بودند که درختان و پوشش گیاهی تا ارتفاع ۵۲۴ متری از سطح دریا را زیر آب بردند. درختان از ریشه کنده شدند، خانه‌ها نابود شدند و خرابی به‌بارآمده جهت شد تا این سونامی به بزرگ‌ترین سونامی تاریخ تبدیل شود.

سونامی چطور تشکیل می‌شود؟

این امواج سهمگین و بزرگ طبق معمولً توسط زلزله‌های بزرگ که در زیر دریاها در مرز صفحات تکتونیک رخ خواهند داد، تشکیل خواهد شد. هنگامی که پوسته زمین در زیر سطح اقیانوس‌ها به‌طور ناگهانی شکسته می‌شود و یا بالا می‌آید، در تاثییر سختی واردشده و نیرویی که در آزاد می‌شود، آب بالا می‌آید و امواجی بزرگ تشکیل خواهد شد که در نتیجه آن سونامی رخ می‌دهد.

باتوجه‌به پایگاه داده‌های تاریخی و جهانی سونامی، از سال ۱۹۰۰ بیشتر از ۸۰ درصد سونامی‌ها توسط زمین‌لرزه تشکیل شده‌اند.

در این مقاله زلزله را به‌طور مفصل مورد او گفت و گو قرار دادیم و با مطالعه آن بهتر می‌توانید زلزله در دریا و این اتفاق را فهمیدن کنید.

سونامی این چنین امکان پذیر در تاثییر فوران آتش‌فشان‌ها تشکیل شود. این اتفاق مخرب حتی امکان پذیر همانند آنچه در قبل برای زمین رقم خورد، در تاثییر برخورد یک شهاب سنگ بزرگ با زمین و یا دریا تشکیل شود. تنها کافی است نیروی عظیمی از یک منبع به امواج دریا برسد و این نیرو جهت شکل‌گیری امواج زیاد بلند یا پرسرعت شود.

بیشترین سونامی‌ها، نزدیک به ۸۰ درصد آنها، در ناحیه‌ای از اقیانوس آرام رخ خواهند داد که «حلقه آتش» نام دارد. این ناحیه منطقه‌ای فعال از نظر زمین‌شناسی است که در آن جابه‌جایی‌های صفحات تکتونیک زمین و برخورد آنها با یکدیگر جهت وقوع آتشفشان‌ها و زلزله‌های متعدد می‌شود.

متئوسونامی چیست؟

در بعدازظهر ۱۳ آپریل ۲۰۱۸، موج بزرگی از آب در سراسر دریاچه میشیگان تشکیل شد و سواحل شهر ساحلی زیبای «لودینگتون» میشیگان را در بر گرفت که به خانه‌ها و اسکله‌ها صدمه رساند و خسارات بسیاری به‌بار آورد. دانشمندان به پشتیبانی تصاویر ثبت‌شده توسط یکی از شهروندان موفق شدند این سونامی را همانند‌سازی کنند و دریافتند که این یک سونامی نبوده، بلکه اتفاق‌ای با نام «متیٔوسونامی» بوده است. درحقیقت این اولین متیٔوسونامی مستند در دریاچه‌های بزرگ می بود.

متیٔوسونامی برخلاف سونامی که در تاثییر زمین‌لرزه تشکیل می‌شود، توسط اختلاف سختی هوا که زیاد تر با رویدادهای آب‌وهوایی سریع درحال حرکت همراه است، تشکیل می‌‌شود. از عوامل این اتفاق می‌توان به رعدوبرق شدید، طوفان‌ها و دیگر جبهه‌های هوایی اشاره کرد که شدت بالایی دارند. این اتفاق‌ها طوفانی از امواج تشکیل می‌کنند که بعضی اوقات به‌سمت ساحل فرستاده خواهد شد.

متیٔوسونامی‌ها همانند سونامی می‌توانند زیاد مخرب باشند و خسارات مالی و جانی تعداد بسیاری به‌بار بیاورند. اطلاعات دانشمندان از متیٔوسونامی ناچیز است و به‌تازگی آنها را فهمیدن کرده‌اند.

فرار کنید!

همانند زلزله، پیش‌بینی سونامی نیز امری تقریباً غیرممکن است، چون هر دوی این موارد منبع تقریباً یکسانی دارند. اما در زمان سونامی چه باید کرد؟ این مسئله را در نظر داشته باشید که تنها چند دقیقه برای نگه داری جان خود زمان دارید.

بهترین دفاع در برابر این اتفاق دقت به هشدار اولیه است. سازمان‌های هواشناسی و دریاشناسی که بر تردد کشتی‌ها و مسیرهای دریایی نظارت دارند، به‌صورت مرتب حالت آب‌وهوای دریا را کنترل می‌کنند. هشدار اولیه به مردم اجازه می‌دهد در زمان‌زمان باقی‌مانده تا رسیدن امواج مخرب به ساحل، سریعاً از آن منطقه فاصله گرفته و به مکان‌های مرتفع بروند.

هنگامی که امواج سونامی به خط ساحلی می‌رسند، با برخورد نواحی پایینی موج به ساحل ابتدا یک ناحیه خلأ تشکیل می‌شود که هرچه را که در ساحل قرار دارد، به‌سمت خود می‌کشد؛ هر چیزی با هر ابعادی که در ساحل قرار دارد! این عقب‌نشینی یک هشدار بزرگ و مهم برای ورود حجم بسیاری آب و امواج بلندتر در دقایق آتی به ساحل است. طبق معمولً تنها کمتر از ۵ دقیقه بعد از این رخداد، امواج مرتفع‌تر و مخرب‌تر به ساحل می‌رسند. شناخت این چنین اتفاق‌ها و اثراتی می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد.

سیستم هشدار سونامی اقیانوس آرام، حاصل کار جمعی متشکل از ۲۶ سرزمین است که مقر مرکزی آن در هاوایی قرار دارد. این مقر تجهیزبه شبکه‌ای از تجهیزات لرزه‌نگاری و ابزار سنجش سطح آب برای شناسایی سونامی است.

سؤالات متداول