«شهاب خدابخش»‌، مدیرعامل کافه‌بازار، در یادداشتی در پلتفرم «ویرگول» با فیلترینگ گوگل پلی مخالفت کرده و آن را تهدیدی برای امنیت کاربران دانسته است. خدابخش در این یادداشت خواست کرده است که در فیلترینگ گوگل‌پلی تجدیدنظر شود.

متن کامل یادداشت مدیرعامل کافه‌بازار را در ادامه بخوانید:

«داستان کاربران و گسترش‌دهنده‌های ایرانی نرم‌افزار با تحریم‌ها و فیلترینگ نوشته امروز و دیروز نیست و سال‌ها است که تک‌تک ذی‌نفعان با این غول بی‌شاخ‌ودم درحال دست‌وپنجه نرم‌کردن می باشند. همه‌ ما کم‌وبیش از جزئیات این قصه خبر داریم ولی بر خود ملزوم می‌دانم یک‌ بار دیگر آن را در قالب این دل‌نوشته مرور کنم، احتمالا برسد به دست آن کس که باید:

قصه ما از اغاز دهه ۹۰ اغاز می‌شود، وقتی‌ که تحریم گسترش‌دهنده‌های ایرانی جدی شده می بود و این تحریم‌ها بخشی از یک روال گسترده‌تر از محدودیت‌ها و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران می بود. تحریم‌های بین‌المللی علتشد که شرکت‌های فناوری بزرگ، همانند گوگل، خدمات خود را برای کاربران و گسترش‌دهندگان ایرانی محدود کنند. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های دسترسی به خدماتی همانند «گوگل‌پلی»، «گوگل ادسنس» و دیگر سرویس‌های مرتبط می بود. در مرحله های اولیه، گوگل دسترسی گسترش‌دهنده‌های ایرانی را به حساب‌های گسترش‌دهندگی مسدود کرد. علاوه‌برآن، گسترش‌دهندگان ایرانی به‌علت همین تحریم‌ها امکان دسترسی به خدمات پرداخت بین‌المللی را نداشتند. ضربه‌ آخر این تحریم‌ها هم عدم‌امکان منفعت گیری‌ گسترش‌دهندگان ایرانی از خدمات ابری، ابزارهای تحلیل داده و دیگر خدمات مرتبط با گسترش اپلیکیشن‌ها می بود.

پیچیدگی حل مسائل کلان در ایران و روابط بین‌المللی ایران با جهان تکنولوژی امید گسترش‌دهندگان را از حل موضوعات به‌صورت ریشه‌ای کم‌رنگ کرد و تنها راه منفعت گیری از این تهدید محیطی به‌گفتن یک زمان می بود که جهت تشکیل پلتفرم‌های داخلی شد تا بدین ترتیب گسترش‌دهندگان ایرانی بتوانند از زیرساخت‌های داخلی برای اراعه‌ خدمات خود به کاربر ایرانی منفعت گیری کنند. بازار هم یکی از همین پلتفرم‌های داخلی می بود که با مقصد تشکیل امکان و زمان رشد و گسترش اپلیکیشن‌ها و گسترش‌دهندگان ایرانی برای مخاطب فارسی‌زبان تشکیل شد و همه تلاش خود را برای گسترش‌ این اکوسیستم در کنار دیگر بازیگران انجام داده است.

باوجود این که تشکیل پلتفرم‌های داخلی در زمان خود توانست قدری از مشکل به وجود امده را مرتفع کند، در طویل مدت تأثیرات این تحریم‌ها بر این اکوسیستم غیرقابل‌تکذیب است. ازجمله‌ این تأثیرات می‌توان به افت توان رقابتی گسترش‌دهندگان ایرانی در بازارهای جهانی، افزایش هزینه‌ها و مشکلات مالی و افت دسترسی به فناوری‌های پیشرفته اشاره کرد.

با گذشت زمان، گسترش‌دهندگان ایرانی همانند رودی که راه خود را در مقابله با صخره می‌یابد، راه خود را جهت انتشار کردن برنامه‌ها و بازی‌های خود بر روی پلتفرم‌های جهانی اشکار کردند. کاربران نیز بسته به تمایل خود، از پلتفرم‌های مناسب برای خود منفعت گیری می‌کردند. اما این وضع نیز پایدار نبوده است و این بار نه از بیرون که از خودی ضربه‌ بعدی داخل شد و در شهریور ۱۴۰۱ با فیلترینگ گسترده‌ گوگل‌پلی و پلتفرم‌های مطلب‌رسان و شبکه‌های اجتماعی مواجه شدیم. به‌ناچار ترافیک گسترده‌ای از کاربران به گزینه‌های داخلی داخل شدند. راه‌حل معروف «راه بنداز، جا بنداز» به‌گفتن راهبرد گسترش‌ جانشین‌های داخلی برگزیده شد. این راهبرد عواقبی قابل‌پیش‌بینی برای کاربرانِ سرازیر شده به همراه داشت. اجرای این راهبرد علتشد پلتفرم‌های مطلب‌رسان و شبکه‌های اجتماعی بومی بدون آمادگی کافی با حجمی از مسائل و چالش‌هایی مواجه شوند که در حالت استاندارد بایستی در گذار از دوره‌های مختلفی از بلوغ با آن مواجه می‌شدند. نارضایتی از کیفیت، افت حس مطمعن، کلافگی کاربر از تحول یک‌باره از نتایج این نوع تصمیم‌گیری‌ها است.

مطابق آنچه حرف های شده است، مقصد از این راهبرد جواب به تحریم‌های بین‌المللی، عدم‌تمکین پلتفرم‌های جهانی در تطابق با قوانین و خواست‌های حاکمیت برای انتشار کردن در ایران، حمایتاز تشکیل داخل، جلوگیری از خروج ارز، افزایش امنیت و کنترل و درنهایت حمایتاز فرهنگ و قیمت‌های ملی اظهار شد. اهداف نامبرده می‌توانند اهدافی مورد قیمت باشند که جدا گانه از شرایط، امکان پذیر قابل‌دفاع هم باشند اما…

این اما در شرایط ایران معنی اشکار می‌کند. همان گونه که اشاره شد با اغاز فیلترینگ، ترافیک بسیاری از کاربران به پلتفرم‌های ایرانی سرازیر شدند و ما نیز در کافه‌بازار رشدی مقطعی در تعداد کاربران توانایی کردیم که اصلاً درموردش خوشحال نبودیم؛ چون آن دسته از کاربران از سر علاقه و آزادی در انتخاب، از ما منفعت گیری نمی‌کردند. بعد از گذشت ۶ الی ۱۲ ماه سپس، کاربران همانند قبل راه خود را برای دسترسی به محتوای موردعلاقه‌شان از کانال انتخابی‌شان اشکار کردند اما این بار نه به‌صورت آزاد بلکه با منفعت گیری از فیلترشکن‌ها. فیلترشکن‌ها به‌ جزء جدایی‌ناپذیر زندگی مردم عادی تبدیل شدند و درعین‌حال هزینه‌ای تازه و سنگین را به کاربران تحمیل کردند. درحالی‌که پیش‌ازاین تنها اقلیتی از جامعه به فیلترشکن‌ها دسترسی داشتند.

به گزارش دیجیاتو، مطابق آمار یکتانت، ۸۰ درصد کاربران در گروه‌های سنی گوناگون برای ورود به شبکه‌های اجتماعی و مطلب‌رسان‌ها از فیلترشکن منفعت گیری می‌کنند. این علتشده گردش مالی خریدوفروش فیلترشکن در سال ۱۴۰۱ به یک بازار ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومانی تبدیل شود. همه این آمار نشان از تمایل بالای مردم به منفعت گیری از بسترهای فیلترشده دارد. این چنین مطابق آمار ذکرشده در گزارش یکتانت مقدار منفعت گیری از VPN در بین کاربران ۱۵ تا ۱۷ سال ۹۷ درصد است. این چنین مقدار منفعت گیری کاربران در مقطع ابتدایی از فیلترشکن ۶۳ درصد است؛ یعنی از هر ۳ کاربر ایرانی با تحصیلات ابتدایی ۲ نفر از VPN منفعت گیری می‌کنند. این مشخص می کند منفعت گیری از این ابزارها دیگر مخصوص قشر تحصیل‌کرده نیست. این چنین آماری می‌تواند بیانگر یکی دیگر صدمه‌های فیلترینگ به حالت فرهنگی و اجتماعی جامعه باشد.

منفعت گیری گسترده از فیلترشکن‌ها توسط مردم عادی عواقب جبران‌ناپذیری داشت و دارد که به برخی از آنها در ادامه اشاره می‌شود:

• افزایش هزینه‌ منفعت گیری از اینترنت به‌طور مستمر: علاوه بر خرید اشتراک اینترنت، به‌صورت مستمر خرید اشتراک فیلترشکن به سبد خانوار ایرانی تحمیل شد. بازار سیاهِ فروش فیلترشکن به‌یک‌باره بزرگ شد. سازوکارهای بازار سیاه ساخته شد و بخشی از اقتصاد صدمه‌پذیر حوزه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات این سرزمین را به سمت خود چرخاند.
• منفعت گیری از فیلترشکن‌ها توسط مردم عادی و غیرمتخصص: این نوشته جهت افزایش سطح صدمه‌پذیری دستگاه‌های کاربران شده است.
• نهادینه شدن عادت منفعت گیری از راه حلهای غیررسمی برای دسترسی به محتوای موردعلاقه در زیاد تر مردم: مردمی که تا پیش‌ازاین به محتواهای ناهنجار و نامتناسب با فرهنگ و عرف خود دسترسی نداشتند، با گسترش دسترسی به فیلترشکن‌ها، به‌راحتی به این محتوا دست اشکار کردند و همان گونه که در گزارش دیجیاتو هم ذکر شده است، قسمت بسیاری از این مردم در بازه‌ سنی نوجوانان می باشند که آموزش‌های رسمی و درستی در عرصه برخورد و تعامل با این محتواها دریافت نکرده‌اند.
• تسهیل در جمع‌آوری اطلاعات کاربران بدون خبر و کسب اجازه از آنها. باتوجه‌به این که فیلترشکن‌ها در جایگاه سروری واسط بین خواست‌های دستگاه مبدأ و جواب سرویس‌دهنده قرار می‌گیرند، از همه این تبادلات و تعامل های مطلع می باشند. منفعت گیری گسترده از این چنین سازوکاری در سطح سرزمین، این سازوکار را محل جذابی برای مجرمین و سواستفاده‌گران می‌کند تا از طریق آن اطلاعات جمع‌ کنند و در زمان مقتضی ضربه بزنند.

علاوه‌بر نوشته گسترش منفعت گیری از فیلترشکن‌ها، امنیت تلفنها و ابزارهای کاربران افت اشکار کرد. برنامه‌های ازپیش‌نصب‌شده روی گوشی کاربران، همانند پلی‌استور، یوتیوب، نتفلیکس و… که برای کاربران عادی در دنیا به‌صورت خودکار بروزرسانی خواهد شد، قابلیت دریافت به‌روزرسانی خودکارشان را از روی گوگل‌پلی از دست دادند. کاربران ایرانی با داشتن نسخه‌های منسوخ‌شده (Obsolete) در معرض سوءاستفاده از حفره‌های امنیتی و صدمه‌پذیری‌های شناسایی‌شده‌ این نسخه‌های منسوخ قرار گرفتند و طعمه‌ای ساده برای متخلفین شدند. تحلیل و بازدید حرکت کاربران در بازار نشان داده است که کاربران تمایل مقداری به عمل برای به‌روزرسانی برنامه‌ها از طریق اپ‌استورها دارند و به‌روزرسانی خودکار بهترین راه‌حل جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی است. گستردگی این نوشته و ابعاد اثرگذاری آن روی دستگاه‌های اندرویدی چند ده میلیون ایرانی قطعاً ریسک بالقوه زیاد بزرگی در سطح امنیت ملی است.

فیلترینگ گوگل‌پلی جهت ازکارافتادن «پلی‌پروتکت» نیز شد. این اتفاق یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌ها را به امنیت گوشی کاربران داخل آورد. یکی از نیرومندترین سپرهای امنیت دنیا از کار افتاد و تعداد بسیاری از برنامه‌های فیشینیگ که از منبع های غیررسمی و غیرمعتبر روی تلفنهای کاربران نصب می‌شدند، در نبوده است پلی‌پروتکت، راه ساده‌تری برای سوءاستفاده از کاربران اشکار کردند.

این چنین کاربران برای دسترسی به بازی یا برنامه‌های موردعلاقه‌‌شان رو به منبع های غیررسمی و نامطمئن در مطلب‌رسان‌ها و سایت‌ها آوردند که علتنصب نسخه‌های غیررسمی و هک‌شده روی گوشی کاربران ایرانی شد.

فیلترینگ علاوه‌بر کاربران، زندگی را برای گسترش‌دهندگان ایرانی نیز سخت کرد. دسترسی به منبع های و ابزارهای بین‌المللی موردنیاز بسته شد و قسمت عمده‌ای از توان و انرژی این اکوسیستم که باید صرف گسترش و ترقی آن می‌شد، یا صرف تشکیل «چرخی از اول» برای از بین بردن نیاز خود شد یا صرف تشکیل‌ راه‌های مسالمت‌آمیز دیگر در دسترسی به منبع های و ابزارهای موردنیاز.

در روبه رو همه‌ این خطرات، دردسرها و مانع ها، یک سوال بزرگ باقی می‌ماند: آورده‌ فیلترینگ برای اکوسیستم فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران چه می بود؟ این سؤالی است که قانون‌گذاران محترم سپس از گذشت بیشتر از یک سال و نیم از آخرین تصمیم بزرگ خود باید به آن جواب دهند. آیا این تصمیم به گسترش و ترقی پایدار در ایران منجر شد؟ یا فقط سنگ فرد دیگر به سنگ‌های قبلی در راه گسترش‌دهنده‌ ایرانی اضافه کرد؟ آیا این تصمیم جهت ترقی امنیت ملی شد یا ریسک‌های بزرگ تشکیل کرد؟

هم‌اکنون با آغازبه‌کار دولت تازه و باتوجه‌به تجارب کسب‌شده طی این زمان در اکوسیستم فناوری اطلاعات و ارتباطات و همین‌طور سال‌ها توانایی‌ انحصارگرایی در صنایع گوناگون، ملزوم می‌دانیم با نگاهی تازه تصمیم‌های اتخاذشده‌ قبلی برسی و بازنگری شوند.»