به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ ساخت و پخش سریال تازه مدام مورد نقد رسانه‌ها بوده که یقیناً در دو سه سال تازه، صدا و سیما برای غفلت عدم دقت به کنداکتور مناسبتی، یک برنامه‌ریزی و تدارک بعضاً مناسبی داشته است.

یقیناً برای امسال هم پخش سریال «مهمان‌کشی» احمد کاوری نقل می بود که بنابر اظهار سیمافیلم قرار است در روزهای آتی به آنتن شبکه یک سیما برسد. پیش از این هم، طبق معمولً صداوسیما سریال‌های تازه خود را به دهه‌های دوم، سوم و حتی ماه صفر موکول می‌کرد.

اما جنگِ ۱۲ روزه، بر کنداکتورِ تلویزیون تأثیر گذاشت و چند شبکه به سمتِ پخش سریال‌های تکراریِ خاص رفتند. از بازپخشِ «عاشورا» شهیدان مهدی و حمید باکری که از هشتم تیرماه در باکس مهم شبکه یک سیما قرار گرفت تا «سیمرغ» که از ۲۶ خردادماه پخش شد و جمعه ششم تیرماه به آخر رسید.

شبکه سه هم باکسِ دوم پخش سریال خودش را تا چهارم تیرماه به «نجلا» تعلق داد. اما همزمان با اغاز ماه محرم و پخش مجدد «مختارنامه» از شبکه‌ آی‌فیلم ناظر یک اتفاق دلنشین بودیم. مجدد پخش کلیپ‌های شوخی در فضای‌مجازی و یقیناً مخاطبی که پای این سریال می‌نشیند و هر بار تکرارِ آن، این خبر را از مرکز تحقیقات صداوسیما می‌شنویم «مختارنامه» سپس از ۱۵ سال پخش، تا این مدت جزو پربیننده‌ها است.

این حقیقت را می‌توان وقتی هم بدست آورد که حرف های می‌شد سریال «مختارنامه» پخش نمی‌شود یا به طور چند فیلم تلویزیونی درآمده است. آن موقع تعداد بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌انها گفتند چرا؟ و این سریال جزو نوستالژی‌های ارزشمندشان به حساب می‌آید که از تماشایِ آن لذت می‌برند.  

اما در کنارِ «مختارنامه» نظر می‌شود از گنجینه غنی آرشیو صداوسیما، انتخاب‌های دیگر هم رخ بدهد که مخاطب را حتماً پای تلویزیون خواهد نشاند. «شب دهم»، «طفلان مسلم»، «معصومیت از دست رفته» و تعداد بسیاری دیگر از سریال‌های قبل تلویزیون تا این مدت هم نوستالژی‌اند.

احتمالا انتقاد به پخش سریال‌های تکراری وقتی صِدق می‌کرد صداوسیما به جستوجو ساخت آثار تازه و دلنشین نبوده است و اکنون که با «مهمان‌کُشی» به سمت روایت زندگی یکی از یاران امام حسین(ع) حضرت مسلم بن عقیل(ع) رفته است.

همان گونه که رئیس سیمافیلم در او گفت‌وگویی به خبرنگار تسنیم حرف های می بود این مسیر ادامه اشکار می‌کند و آثار نمایشی اختصاصی مناسبت‌ها در دستور کار قرار گرفته است.

اما راز ماندگاری یک سریال تکراری همانندِ «مختارنامه» در چیست؟ ۱۵ سال است با سریالی همراهیم که پلان‌ها و سکانس‌های جذابش، مخاطب را خسته نمی‌کند، هر بار تماشایش رگه‌های تازه‌ای از بازی‌ها و کارگردانی داود میرباقری را به رخ می‌کشد.

مختارنامه در ۲۰۰ لوکیشن داخلی و خارجی و در مساحتی بیشتر از ۲۴ هکتار به عکس کشیده شد. این سریال به طریق ۳۵ میلی‌متر و در قالب ۴۰ تکه ۴۵ دقیقه‌ای تشکیل شد. تبدیل این سریال از ۳۵ میلی‌متر به دیجیتال و اصلاح رنگ و تصاویر آن برای نخستین‌بار در لابراتوار صداوسیما به انجام رسید. در حقیقت این لابراتوار با این سریال تجهیز شد و سپس‌ها سریال‌هایی همانند «کلاه‌پهلوی» در آنجا تدوین شد.

چرا داود میرباقری «عرب‌نیا» را مختار خبرداد؟

اما در بین همه این اتفاقات از همان روز اول روی نقش مختار، او گفت و گو‌های تعداد بسیاری بین منتقدین و کارشناسان نقل می‌شد. گروهی با فریبرز عرب‌نیا موافق‌ بودند و عده‌ای نام جمشید هاشم‌پور که کاندیدای مهم و حتی شجاع‌نوری و داریوش‌ ارجمند را می‌آوردند که میرباقری باید به سمت این کاندیدای دیگر می‌رفت.

در حقیقت ماجرا این مسئله قرار دارد که اولین گزینه میرباقری برای نقش مختار، جمشید هاشم‌پور می بود. بعد از جواب منفی این بازیگر برای بازی در این سریال نظر اجرای این نقش به علیرضا شجاع‌نوری که این روزها بازیگر نقش «سلمان فارسی» داود میرباقری است دومین گزینه داوود میرباقری داده شد.

اما در نهایت با وجود گزینه‌های گفتن‌شده، ایفای نقش مختار به فریبرز عرب‌نیا داده شد. یقیناً شایعاتی نیز درخصوص وجود گزینه چهارمی برای این نقش نقل شده می بود. گویا گمان وجود حمید فرخ‌نژاد نیز برای این نقش نقل شده می بود اما به‌دلیلی این کار محقق نشد.

چه اتفاقاتی در «مختار» دیده نشد؟

تعداد بسیاری اعتقاد دارند میرباقری در سریالش زیاد هم دقیق بر پایه حقیقت‌های تاریخی عمل نکرده و به تاریخ وفادار نبوده است، او در جواب به این سوال هم می‌گوید:«من سه نوشته را در مختارنامه عمداً نادیده گرفتم؛ یکی او گفت و گو کشتن پسر عمر می بود، یکی دیگر تاریخ وقوع آن می بود که ما مقداری آن را جلو کشیدیم و او گفت و گو دیگر نیز به‌علت این که روی آنتن نرفته، نمی‌گوییم. (همان ساختِ پلان معروف حضرت ابوالفضل(ع)) ما موظفیم نگاه عقلانی به دراماتیک داشته باشیم و تعارض و تناقض با هم نداشته باشیم، به من حق بدهید که از ده سند تاریخی دو سند آن را قبول نکنم. یک تاثییر هنری با یک تاثییر ادبی یا علمی فرق دارد. برای همین زیاد خود را ملزم به این نمی‌دانستم که با حقیقت‌های تاریخی کار را جلو ببرم.»

دستمزد فریبرز عرب‌نیا و روایتی از بودجه سریال «مختارنامه»

دستمزد عوامل «مختارنامه» خصوصاً بازیگران نقل محافل می بود تا این که مرحوم فلاح تهیه‌کننده این سریال واکنشی از خودش نشان داد. او در آن دوران به این مسئله اشاره کرد: «رقمی نزدیک به ۲۵ میلیارد برای ساخت سریال هزینه کردیم که بخشی از آن متعلق به دستمزدها می بود و بخشی از آن هم هزینه ساخت دکورهای گوناگون در شهرهای گوناگون شد. چندین‌بار هم اظهار شد که دستمزدهای بازیگران چطور پرداخت شده و برای مثالً همه می‌دانند که آن زمان فریبرز عرب‌نیا در کل ۵۰۰ میلیون تومان برای بازی در «مختارنامه» دستمزد گرفت. اما الان دیگر نمی‌توان همین سریال «مختارنامه» را با آن شرایط تشکیل کرد. چون شرایط زیاد سخت شده است. هزینه‌های تشکیل شگفت و غریب و سرسام‌آور شده و قطعاً چندین برابر بودجه مجموعه مختارنامه برای تشکیل سریال‌هایی در سطح مختارنامه نیاز است. تازه این درحالی است که دستمزد بازیگران به نسبت هزینه‌های تشکیل زیاد بالا نرفته است.»

خاطرات تلخ و شیرین/ رضا خندان موفق نشد بازی خود را در این سریال ببیند

بین ساخت سریال «مختارنامه» اتفاقات تلخ و شیرین تعداد بسیاری افتاد که داود میرباقری از درگذشت رضا خندان که موفق نشد بازی خودش را در این سریال ببیند و بیماری عظیم جوانروح مدیر فیلمبرداری، فلاح تهیه‌کننده و خود داود میرباقری جزو اتفاقاتی می بود که یک مقداری همه را دلواپس کرده می بود «مختارنامه» همه شود و به آنتن برسد. احتمالا قسمت شیرینی‌های این سریال استقبال از «مختارنامه» حتی در بین جوانان عربستانی باشد. چرا که این سریال در بین کشورهایی همچون پاکستان، ترکیه، لبنان، عراق، سوریه، امارات‌متحده عربی و حتی عربستان در معرض نگاه مخاطبان قرار گرفت.

اما با اهمیت ترین وجه این تأثیرگذاری را بین جوانان عربستانی ناظر بودیم. هنگامی مسلمانان و شیعیان عربستان با ارسال پیامک، اغاز اولین پخش سریال «مختارنامه» را به یکدیگر تبریک می‌انها گفتند و معتقد بودند سریال مختارنامه، بیدار‌کننده ذهن‌های جوانان مسلمان در برابر تاریخ‌ستیزان سلفی و وهابی بوده و جمع‌های چندنفره‌ای در مساجد با نوشته او مباحثه درمورد این سریال شکل می‌گرفته است.

امروز بازیگران سریال «مختارنامه» بعد از گذشت ۱۵ سال از پخش اولیه این سریال به محبوبیت خودشان بین کشورهای منطقه اشاره می‌کنند.

هنگامی بازیگران «مختارنامه» کتک خوردند

بازیگران سریال «مختارنامه» بعدها در جریانِ بازخوانی حضورشان در این مجموعه تلویزیونی به بازتاب‌های میدانی این سریال اشاره کردند؛ برای مثالً کتک خوردن بازیگر شمر (محمد فیلی)، برخورد با ابن‌زیاد و حرمله (فرهاد اصلانی ــ انوش معظمی) در خیابان همه مشخص می کند که مردم این شخصیت‌پردازی‌های درست را قبول کرده‌اند.

راز ماندگاری سریال «مختارنامه»

کاظم هژیرآزاد که نقش «مهلب» را بازی کرده به عمر و عاص سریال «مختارنامه» هم معروف است. او راز ماندگاری این مجموعه تلویزیونی ۱۵ ساله را فیلمنامه خوب می‌داند. هژیرآزاد می‌گوید: هنگامی فیلمنامه‌ای خوب نوشته شود و قصه‌ای دلنشین را پیگیری کند مخاطب در همه حال و هر وقتی دوست دارد مجدد آن تاثییر را ببیند. برای این است که در طول همه این سال‌ها هیچ‌زمان «مختارنامه» قدیمی نمی‌شود.

حواشیِ نیامدنِ هدیه تهرانی!

نام‌هایی به بین آمدند که اسم‌شان می بود اما خودشان نهایتاً جلوی دوربین داود میرباقری نرفتند؛ نقل شده است که در آن به اسامی چون جمشید هاشم‌پور، رضا بابک، علیرضا شجاع نوری، فرامرز قریبیان، عزت‌الله انتظامی و … اشاره می‌شود که قرار بوده است در سریال «مختارنامه» به ایفای نقش بپردازند.

هدیه تهرانی نیز از جمله افرادی است که نامش نقل شده است اما درنهایت در جمع بازیگران سریال قرار نگرفت. در این روایت این‌طور آمده است که هدیه تهرانی دستمزد معقول ۷۵ میلیون تومانی برای کل نقش نظر می‌دهد و حتی سپس از چک و چانه ۲ میلیون تومان هم تخفیف می‌دهد.

بنا به ادعای کتابی که درمورد سریال مختارنامه نوشته شد اسم‌شان می بود، هدیه تهرانی بدون خواندن فیلمنامه نقش جاریه را می‌پذیرد، فقط به شرط این که محمدرضا شریفی‌نیا در سریال وجود نداشته باشد. اما شریفی‌نیا به میرباقری ذهنیت داده که بازیگری همانند تهرانی باید مجانی در «مختارنامه» بازی کند. در نهایت این همکاری ممکن نمی‌شود و نقش به ماه‌چهره خلیلی می‌رسد که او با مبلغی در نزدیک به ۳۷ میلیون تومان این نقش را بازی می‌کند.

چند نقش دیگر که به بازیگران دیگر نرسید

حمید فرخ‌نژاد برای نقش عمر سعد در نظر گرفته شده می بود، اما سپس از مطالعه فیلمنامه نظر می‌دهد که نقش مختار را بازی کند. میرباقری موافقت می‌کند و حتی قرار و مدار‌هایی هم گذاشته می‌شود، اما فرخ‌نژاد که تا اسفند ۱۳۸۲ در فیلم «به رنگ ارغوان» ابراهیم حاتمی‌کیا مشغول بازی است، نمی‌تواند برای مذاکره با گروه تشکیل «مختارنامه» از لوکیشن «به رنگ ارغوان» واقع در روستای سنگ‌ده شهرستان پل‌سفید در ۵۰ کیلومتری قائمشهر، به علت شرایط بدی جوی و اجازه ندادن حاتمی‌کیا به او برای ترک لوکیشن، به تهران برود و عملا نقش مختار را از دست می‌دهد.

علیرضا شجاع‌نوری که تا همیشه با نقش عبدالله، جوان نصرانی فیلم «روز اتفاق»، به یاد آورده می‌شود، گزینه دیگر نقش مختار است که به علت مشغله‌های کاری زیاد و طویل بودنش نقش مختار نمی‌تواند در پروژه حاضر شود. او این روز‌ها نقش سلمان را در پروژه عظیم «سلمان فارسی» میرباقری بر مسئولیت دارد.

فرامرز قریبیان که در سال ۱۳۶۲ نقش قیس بن مسهر را در فیلم «سفیر» بازی کرده، یکی دیگر از گزینه‌های نقش مختار است که به علت سن بالا و این که نمی‌تواند طویل‌زمان اسب‌سواری کند، از بین گزینه‌ها کنار گذاشته می‌شود.

عزت‌الله انتظامی قرار می بود نقش شوهرخواهر مختار را بازی کند که سن و سال بالایش ــ در آن مقطع ۸۰ سال ــ اجازه این کار را نداد و جمشید شاه‌محمدی این نقش را ایفا کرد.

نقش رئیس شرطه‌های کوفه به سیاوش طهمورث نظر شد، اما با این استدلال که همین نقش را در «معصومیت ازدست‌رفته» بازی کرده، نپذیرفت. نقشی طویل‌تر می‌خواست و در آخر حسین خانی‌بیک نقش را گرفت.

برای نقش میثم تمار، رضا بابک تست گریم داد و حتی جلوی دوربین رفت، اما به علت بیماری قلبی جای خود را به پرویز پورحسینی داد.

به فرج‌الله سلحشور نقش نجده بن عامر، سردسته خوارج، نظر شد که نپذیرفت و در نهایت مسعود ولدبیگی این نقش را بازی کرد.

شهاب عسگری با این که از سال ۱۳۴۴ داخل کار سینما شد، اما صدایش از تصویرش آشناتر است. صدایی خش‌دار و خشن که در دوبله نقش منفی کم نگفته. او در سریال «کوچه اقاقیا» به کارگردانی رضا عطاران نقش برادر بزرگ زودجوش عطاران را بازی می‌کرد. قرار می بود نقش عمر سعد را عسگری بازی کند، اما به علت ممنوع‌الکاری، با وجود تست گریم و موافقت کارگردان، از پروژه کنار رفت و نقش به مهدی فخیم‌زاده رسید.

محمود پاک‌نیت، جمشید گرگین و چنگیز وثوقی

انتخاب اولیه برای نقش برادران زبیر محمود پاک‌نیت، جمشید گرگین و چنگیز وثوقی بودند که در نهایت جعفر دهقان، صالح میرزا آقایی و مجید علی‌الاسلام برای این سه نقش جلوی دوربین رفتند.

اما کاراکترها و شخصیت‌های مختارنامه که زیاد تر دیده شدند

کیسان ابوعمره؛ این نقش را رضا رویگری ایفا کرده و این روزها در بستر بیماری است؛ کیسان ابوعمره معروف به کیان ایرانی از اهالی کوفه و یاران نزدیک مختار ثقفی که کنیه او ابوعَمْرَه بوده‌است. مختار بعد از تسلط بر کوفه، او را به سرپرستی نگهبانان (شُرطه) این شهر گماشت. او قاتلان امام حسین(ع) را به مختار معارفه می‌کرد و عمر بن سعد و بنا به تعهدی شمر بن ذی‌الجوشن به دست او کشته شده‌اند و این چنین خولی بن یزید اصبحی به دست او اسیر گشته‌ است.

سلیمان‌‌بن صرد خزاعی؛ این نقش را ولی‌الله شیراندامی ایفای نقش کرده و در چند سال قبل دارفانی را وداع او گفت. او رهبر قیام توابین و از بزرگان عرب و شیعیان کوفه می بود. سلیمان بن صرد در برخی جنگ‌ها در رکاب امیر مؤمنان(ع) جنگید. نخستین نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) به رهبری او نوشته شد، با این حال خود او در نبرد کربلا وجود نداشت. او در قیام خونخواهی امام حسین(ع) به شهادت رسید.

محمدبن حنفیه؛ تعداد بسیاری تا زمان‌ها نمی‌دانستند این نقش را “محمدرضا شریفی‌نیا” بازی می‌کند. آنقدر گریم و چهره‌پردازی کاراکتر درست و اصولی اتفاق افتاده می بود که بعدها در گپ و او گفت‌ها و پرداخت‌ها، مخاطب، این بازیگر را شناخت. محمدبن حنفیه فرزند حضرت علی(ع) و خوله حنفیه است. او در جنگ جمل، جنگ صفین و جنگ نهروان وجود داشته و گاه پرچمدار سپاه علی(ع) می بود. در اتفاق کربلا در مدینه ماند. او بعد از تسلط مختار بر کوفه، نامه‌ای به مختار نوشت و مختار گروهی را به مکه فرستاد و او را از دست عبدا… بن زبیر نجات داد.

ابراهیم‌بن مالک‌اشتر؛ نقشی که زیاد دیده شد و تعداد بسیاری از بازیگران در او گفت‌وگوهایشان انها گفتند دوست داشتند این نقش به آن‌ها واگذار می‌شد. این نقش به حسن میرباقری سپرده شد. شخصیتی که در تاریخ او را به نام مالک‌ اشتر و پسر این بزرگمرد می‌شناسند. او به همراه مختار بن ابوعبید ثقفی در خونخواهی امام حسین(ع) علیه امویان قیام کرد. ابراهیم در جنگ صفین در زمره یاران حضرت علی(ع) در رکاب پدرش با معاویه جنگید. بعد از اتفاق کربلا و شهادت امام حسین(ع) به قیام مختار ملحق شد، با امویان جنگید و عبیدالله بن زیاد را کشت. بعد از شهادت مختار، به مصعب بن زبیر پیوست و در نبرد با نیروهای عبدالملک بن مروان کشته شد.

رفاعهبن شداد بجلی؛ این شخصیت و نقش را در گزارش یادآوری کردم تا یاد “انوشیروان ارجمند” گرامی داشته شود. بازیگری که همیشه یک پایِ آثار تاریخی ماندگار بوده است. در “مختارنامه” داود میرباقری نقش رفاعه را به انوشیروان ارجمند سپرد. شخصیتی که از یاران علی (ع) و مختار می بود و به همراه سلیمان بن صرد خزاعی از رهبران توابین به‌شمار می‌آمد. او جنگ‌های جمل و صفین را از سر گذراند و در زمان زمامداری امام علی(ع)، قاضی اهواز می بود. این شخصیت از اولین نفراتی می بود که به امام حسین(ع) نامه نوشت و از ایشان خواست تا به کوفه بیاید. در زمان حیاتش، عاشورا رقم خورد که در آن وجود نداشت. او بعد از ناکامی قیام توابین، به قیام مختار پیوست و سرانجام در این راه کشته شد.

هانی‌بن عروه؛ این نقش را فرخ نعمتی بازی می‌کرد و اتفاقاً  در تکه شهادت حضرت مسلم‌بن عقیل(ع)، مخاطب روبه رو هانی با ابن‌زیاد را می‌بیند. شخصیتی که یار امام علی(ع) و از حاضران در جنگ جمل و صفین می بود. او که از بزرگان کوفه هم به‌شمار می‌آمد، بیعت با یزید را درست نمی‌دانست و به همین خاطر بعد از ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه، خانه‌اش را مقری برای کارهای سیاسی و نظامی علیه او قرار داد. او در قیام حضرت مسلم بن عقیل(ع) هم نقش اساسی داشت و بعد از شهادت مسلم، او نیز با دستور ابن‌ زیاد به شهادت رسید.

میثم تمار؛ شخصیت فرد دیگر که با نقش‌آفرینی پرویز پورحسینی زیاد مورد استقبال قرار گرفت. مخصوصاً اعتراض در مسجد کوفه سپس از سخنرانی اولیه ابن‌زیاد در تکه‌های ابتدایی “مختارنامه” پخش شد. میثم تمار در خود داستانِ داود میرباقری هم به طور کامل چه از قول خودش،‌ چه همرزمش و حتی مختار برای مخاطب شناسنامه تاریخی‌اش رو می‌شود. مردی که یار امام علی (ع) و فرزندانش امام حسن و امام حسین می بود و به دستور ابن‌ زیاد به دار آویخته شد. شهادت او پیش از اتفاق کربلا و در کوفه رقم خورد. کرامات بسیاری را به این شخصیت نسبت داده‌اند اما از زندگی او اطلاعات چندانی در دست نیست، جز این‌که از یاران ائمه می بود و در کوفه خرمافروشی می‌کرد.

اگر نگاهی به اشقیای سریال داشته باشیم به‌علت نقش‌آفرینی اختصاصی هنرمندانی همچون رضا کیانیان، فرهاد اصلانی، جعفر دهقان،‌ مهدی فخیم‌زاده، صدرالدین حجازی، مرحوم رضا خندان، محمد فیلی و تعداد بسیاری دیگر، زیاد به چشم آمدند. عبدالله‌بن زبیر که نقش قابل توجهی رضا کیانیان ایفا کرده، مصعب ابن زبیر را جعفر دهقان و سنان را مرحوم رضا خندان از خودش به یادگار گذاشته است.

حصین‌بن نمیر را سیامک اطلسی بازی کرده، شخصیتی که از سرداران بنی‌امیه و روبه رو او با “مختار” در جریان سریال دیدنی است. مخصوصاً نحوه کشته شدنش که در جنگ خازر به دست ابراهیم بن مالک اشتر کشته شد. در این بین نقش مهلّب‌بن ابی‌صفره که به‌قول تعداد بسیاری از منتقدین با بازی کاظم هژیرآزاد زیاد ما را یاد مهدی فتحی و کاراکتر عمرو عاص می‌اندازد.

انتهای مطلب/