به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

 یک مجرم می‌تواند همه آثار جرم خود را از بین ببرد، حتی آثار بدنی و از جمله تاثییر انگشت، اما تنها چیزی که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از بین ببرد و یا تحول دهد هویت ژنتیکی است چرا که هر شخص هویت ژنتیکی اختصاصی خود را دارد و تشابه بین هویت ژنتیکی افراد با هم در حد صفر است. 

هویت ژنتیکی افراد با کوچک‌ترین آثار زیستی همانند لکه خون تار مو یا خراش دست قابل تشخیص است و این علم نه تنها در رابطه مجرمان بلکه در حوادث گوناگون طبیعی و انسان ساخت همانند زلزله، انفجار، سقوط هواپیما، سیل و … برای شناسایی و تعیین هویت افراد کاربرد بسیاری دارد. در واقع مقصد مهم از راه اندازی این بانک تهیه و نگهداری پروفایل‌های ژنتیکی مرتکبین جرایم بوده است تا در صورت ارتکاب مجدد به جرم امکان شناسایی آنها وجود داشته باشد. به علاوه این سیستم می‌تواند به گفتن عاملی تعیین کننده در رد تهمت از افراد بی‌گناه نیز مورد منفعت گیری قرار گیرد.

تشکیل بانک اطلاعات ژنتیکی چه مزیتی دارد و چطور می‌تواند به شناسایی مجرمین و مظنونین پشتیبانی کند؟

در شرایطی که اطلاعات ژنتیکی مجرمان سابقه‌دار در بانک وجود داشته باشد و از صحنه جرم نیز مثالای به دست آید، می‌توان پیش از به کارگیری دیگر راه حلهای شناسایی و دستگیری مظنونین فرد یا افراد را شناسایی کرد که این کار به دستگیری سریع تر متهمان و به نتیجه رساندن پرونده‌ها پشتیبانی می‌کند.

تشخیص هویت مجرمین با منفعت گیری از داده‌های ژنتیکی بستگان فرد یکی دیگر از مزایای منفعت گیری از بانک هویت ژنتیک به حساب می اید. وقتی که بین پروفایل به دست آمده از نمونه صحنه جرم و اطلاعات بانک هویت ژنتیک مطابقت کاملی مشاهده نشود می‌توان در مواردی از تطابق نسبی آن با بخشی از داده‌های ژنتیکی یکی از نمونه دهندگان قبل پی به هویت فرد مجرم برد. 

از مزیت‌های دیگر این مطرح می‌توان به پیشگیری از فجایع سپس از جرم همانند قتل شاهدین و بر هم زدن صحنه جرم همانند سوزاندن صحنه اشاره کرد. حذف مظنونین بی گناه، پیشگیری از وقوع جرم برقراری ربط بین صحنه‌های جرم گوناگون و کشف جرایم زنجیره‌ای و در نهایت افزایش امنیت اجتماعی از دیگر مزایای اجرای این مطرح است.

چرا منفعت گیری از DNA در تشخیص هویت یقین‌ترین شیوه احراز هویت در جهان شناخته شده است؟

نیاز به مقدار اندکی از نمونه همانند یک لکه خون یا یک تار مو برای تشخیص هویت یکی از همین دلایل است. متخصصان در این شیوه از طریق نشانگر‌های مولکولی داخل عمل شده، مثالهای حاوی DNA افراد را آنالیز می‌کنند و برای افزایش دقت در تشخیص هویت از ۲۰ جایگاه تکراری در کروموزم‌های گوناگون منفعت گیری می‌کنند. با بازدید این ۲۰ نشانگر در افراد می‌توان او گفت پروفایل هر فرد در کل دنیا منحصر‌به‌فرد است. 

به علت وجود راه حلهای سریع استخراج DNA و منفعت گیری از راه حلهای خودکار، اشتباه‌های انسانی حذف می‌شود و کشف هویت بدون وجود ناظر و نیاز به قیاس با مشخصات مظنون انجام می‌گیرد. 

تاریخچه فعالیت بانک اطلاعات هویت ژنتیک در ایران

ایده راه اندازی بانک اطلاعات هویت ژنتیک در ایران با دقت به کاربرد آن در افت جرم و جنایت و توانایی موفق دیگر سرزمین‌ها برای اولین بار در سال ۱۳۸۹ نقل و به علت وجود متخصصین دوره دیده و تجارب ارزنده سازمان پزشکی قانونی جمهوری اسلامی ایران مسئولیت تشکیل آن در برنامه پنجم گسترش سرزمین بر مسئولیت این سازمان گذاشته شد.

در بهمن ماه سال ۱۳۹۲ دستورالعمل راه اندازی بانک اطلاعات هویت ژنتیک ایران از سوی رئیس زمان قوه قضاییه ابلاغ و این بانک از سال ۱۳۹۴ کم کم داخل فاز‌های اجرایی و عملیاتی شد که ایران را در زمره یکی از ۸۰ سرزمین دارنده بانک هویت ژنتیک در جهان قرار داد. با دقت به نقش بانک در پیشگیری از تکرار جرم ورود بانک به فاز عملیاتی با فرآیند نمونه گیری از مجرمین خطرناک بر پایه نوع جرم، برتری و تکرار جرم در زندان‌های سراسر سرزمین همراه می بود.

پروفایل ژنتیک چه افرادی در بانک ژنتیک ذخیره می‌شود؟

در مرحله اول بر پایه دامنه جرایم مصوب هیئت امنای بانک اطلاعات هویت ژنتیک ایران که متمرکز بر جرایم خشن خطرناک و تکرار شونده است در سال ۱۳۹۵ و با هماهنگی و همکاری سازمان زندان‌ها و عمل های تامینی و تربیتی سرزمین مثالگیری از مجرمین در پنج استان اغاز شد و با اصلاح فرآیند‌ها و افزایش توانایی کارشناسان، در ادامه فرآیند مثالگیری به کل سرزمین تسری اشکار کرد به نحوی که اکنون همه ندامتگاه‌های سازمان زندان‌ها تحت پوشش مثالگیری از افراد مشمول قرار دارد. 

بر پایه مصوبات هیئت امنای بانک، مقصد بعدی بانک هویت ژنتیک بعد از ثبت اطلاعات مجرمان، جمع آوری و بارگذاری اطلاعات ژنتیکی افراد با مشاغل حساس است که در همین عرصه مثالگیری از کادر پروازی سرزمین اغاز شده است.

اما لازمه فعالیت بانک هویت ژنتیک، وجود یک سامانه ایمن با قابلیت ذخیره و قیاس پروفایل‌های ژنتیکی با نمونه صحنه جرم است که با تلاش دانشمندان جوان ایرانی این سامانه طراحی، تشکیل و گسترش یافته است؛ این در حالی است که قسمت اعظمی از سرزمین‌های دارای بانک ژنتیک از نرم افزار کودیس (CODIS) متعلق به اف بی آی آمریکا منفعت گیری می‌کنند، اما ایران برای جلوگیری از مخاطرات امنیتی با پشتیبانی محققان داخلی و شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات نرم افزار تخصصی بومی بانک ژنتیک ایران را طراحی کرده و مورد منفعت گیری قرار داده است.

این سامانه در راستای کشف علمی جرم در شبکه‌ای جدا گانه در اختیار آزمایشگاه‌های ژنتیک سازمان و آزمایشگاه مرکز تشخیص هویت فراجا قرار دارد. از طرفی کاربرد‌های این سامانه محدود به حوزه کشف علمی جرم نیست و در رابطه متوفیان ناشناس مشاغل پرخطر و تعیین هویت قربانیان حوادث دسته جمعی نیز کارگشا است.

آزمایشگاه‌های ژنتیک هم به جهت شرایط خاص فضای فیزیکی مورد منفعت گیری و هم تجهیزات با فناوری بالا، نیازمند صرف هزینه‌های هنگفتی برای راه‌اندازی می باشند؛ این کار در کنار تحریم‌های ظالمانه تشکیل شده علیه مردم و کشورمان، عرصه ساز داخل آوردن سختی بسیاری بر مجموعه آزمایشگاه‌ها و بانک ژنتیک سازمان را فراهم آورد. 

بومی‌سازی ساخت کیت‌های ژنتیک با منفعت گیری از توان جوانان نخبه سرزمین

خوشبختانه با عمل های مناسب مرکز تحقیقات پزشکی قانونی در خصوص طراحی و تشکیل کیت‌های ژنتیک در سال ۱۴۰۰ کیت‌های بومی تعیین هویت نیز در اختیار سازمان قرار گرفت که بعد از طی فرآیند‌های استانداردسازی و حصول مطمعن از صحت و دقت نتایج حاصل از آن کیت‌های داخلی در آزمایشگاه‌های ژنتیک سازمان مورد منفعت گیری قرار گرفت و با این عمل، قسمت قابل توجهی از مشکلات ناشی از اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان بر طرف شده است. 

خودکفایی در تشکیل مواد مصرفی آزمایشگاه‌های ژنتیک

این در حالی است که با تداوم نهضت خود اتکایی در سازمان پزشکی قانونی و وفق برنامه‌ریزی‌های انجام شده سازمان، در آخر سال ۱۴۰۳ در قسمت مواد مصرفی، آزمایشگاه‌های ژنتیک به مرز خود کفایی کامل دست یافت. 

فعالیت ۱۰ آزمایشگاه ژنتیک قانونی در سرزمین

هم اکنون ۱۰ آزمایشگاه ژنتیک قانونی در شهر‌های تهران مشهد اصفهان ساری شیراز تبریز، زاهدان، کرمانشاه، اهواز و رشت در راستای تهیه پروفایل‌های ژنتیکی مورد نیاز در سطح سرزمین با بانک اطلاعات هویت ژنتیک ایران همکاری دارند و در این چهارچوب پروفایل‌های ژنتیکی بعد از بازدید و صحت‌سنجی در سامانه جامع بانک ژنتیک ایران بارگذاری می‌شود.

اخذ بیشتر از ۲۴۰ هزار نمونه ژنتیک از مجرمان خطرناک

بر پایه آمار تا آخر سال ۱۴۰۳ بیشتر از ۲۴۰ هزار نمونه ژنتیک از مجرمان خطرناک اخذ شده است. از این تعداد بیشتر از ۱۷۸ هزار پروفایل ژنتیکی در سامانه ثبت شده و دیگر مثالها نیز در حال استحصال پروفایل ژنتیکی و ثبت نهایی در سامانه می باشند. در کل بیشتر از ۲۱۲ هزار پروفایل ژنتیکی مربوط به مجرمین و متهمین اجساد و باقی مانده ناشناس و صحنه جرم و دیگر گروه‌های مشمول ورود به بانک در این سامانه بازدید، راستی آزمایی و به ثبت رسیده است.

پشتیبانی به کشف جرم در بیشتر از ۱۰۰ پرونده

بعد از ورود حجم قابل توجهی از داده‌های ژنتیکی و ذخیره آن در بانک مسئله مهم، منفعت گیری از این اطلاعات در کشف جرایم و شناسایی مجرمان است. خوشبختانه اکنون این مقصد محقق شده و از آبان ماه سال ۱۴۰۳ که سامانه ژنتیک مثالهای صحنه جرم مرکز تشخیص هویت پلیس آگاهی به این سامانه متصل شده است، اطلاعات حاضر در بانک به طور کامل و در فاز عملیاتی از طریق مطابقت ژنتیکی تبدیل کشف جرم در بیشتر از ۱۰۰ پرونده شده است که نزدیک به نیمی از آن مربوط به پرونده‌های بدون مطنون بوده است. 

نقش تعیین کننده بانک اطلاعات ژنتیک در کشف جرم و اجرای عدل/ انطباق ۲۰۰ نمونه صحنه جرم با پروفایل‌های ژنتیکی حاضر در بانک زنتیک/ ۲۴۰ هزار نمونه ژنتیک از مجرمان خطرناک اخذ شده است

علاوه بر این تا اسفند ماه ۱۴۰۳ نزدیک به ۹ هزار مطابقت بین پروفایل‌های ژنتیکی مجرمان با هویت جعلی کشف شده که قسمت قابل توجهی از آن مربوط به مجرمان و متهمان حرفه‌ای پرونده‌های قتل تجاوز جنسی و آزار واذیت که سابقه تکرار جرم داشته‌اند، بوده است. 

انطباق ۲۰۰ نمونه صحنه جرم با پروفایل‌های ژنتیکی حاضر در بانک ژنتیک

مسئله قابل دقت این که نتایج برخی تحقیقات در دیگر سرزمین‌ها نشان داده است که بیشتر از ۶۰ درصد افرادی که به علت جرایم خشن محکوم شده‌اند، ظرف ۵ سال بعد از آزادی مجددا مرتکب جنایت شده‌اند و در مثالهای ذخیره شده در بانک ژنتیک در قیاس با مثالهای صحنه جرم داخل شده به پایگاه‌های داده و انطباق قریب به ۲۰۰ نمونه صحنه جرم با پروفایل‌های ژنتیکی حاضر در بانک نشان داد که این یافته جرم‌شناسی در ایران نیز قابل تسری است، لذا در صورت همکاری زیاد تر دستگاه‌های دچار در کشف جرم به اختصاصی فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی با سازمان پزشکی قانونی، می‌توان برنامه‌ای موثر و کارا در راستای حل سریع تر پرونده‌های جرایم خشن و تکرار شونده و به تبع آن مدیریت و پیشگیری از وقوع این گونه جرایم داشت.

نتیجه این که؛ بانک اطلاعات هویت ژنتیک ایران یک پروژه ملی است که با کشف علمی جرم موجبات اسایش و ترقی امنیت عمومی در جامعه را فراهم می‌کند و این با اهمیت ترین دستاورد این بانک برای سرزمین است؛ به این علت همکاری هر چه زیاد تر نهاد‌ها و دستگاه‌های مسئول در امر کشف و پیشگیری از وقوع جرم، بانک اطلاعات هویت ژنتیک را در رسیدن به مقصد نهایی خود مساعدت خواهد کرد.