نرخ بازده اوراق اخزا، که در واقع همان سود بدون‌ریسک و ضمانت‌شده اسناد خزانه دولتی است، دیروز (۱۰ آذر ۱۴۰۴) با ثبت بازدهی نزدیک به ۳۸ درصد رکورد تازه‌ای ثبت کرد. این رکورد جذابیت تعداد بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی و اندوخته‌گذاری‌های پرریسک را افت می‌دهد، علاوه بر این هیچ اقتصادی با نرخ سود بدون ریسک بالا نمی‌تواند رشد کند. در همین رابطه، رضا خانکی، رئیس هیئت‌مدیره ازکی اندوخته و کارشناس بازار اندوخته در او مباحثه با دیجیاتو توضیح می‌دهد که چرا این چنین نرخ‌هایی می‌تواند اقتصاد و بورس را داخل دوره‌ای از رکود کند.

به حرف های خانکی نرخ سود بدون ریسک یا همان اوراق اخزا در سطحی قرار گرفته که عملاً فعالیت اقتصادی را بی‌معنی کرده است. هنگامی اندوخته‌گذار بدون انجام هیچ فعالیتی سالانه نزدیک به ۴۰ درصد بازده می‌گیرد، طبیعی است که نه به تشکیل داخل شود، نه به بورس، و نه ریسک گسترش کسب‌وکار را بپذیرد.

او با توضیح این که نرخ سود اخزا عملاً سقف بازدهی اقتصادی را تعیین می‌کند، او گفت: «هنگامی تورم ۵۰ درصد است و نرخ بدون ریسک ۴۰ درصد، تعداد بسیاری از کسب‌وکارها اصلاً توان رسیدن به این بازده را ندارند. یعنی حتی اگر بهترین کارکرد خود را داشته باشند، بازدهی‌شان کمتر از این سود است.»

در این چنین شرایطی که فعالیت اقتصادی از نظر عقلانی توجیه‌پذیر نیست، طبیعی است که اندوخته‌گذار به سمت گزینه‌هایی همانند سپرده و صندوق‌های درآمد ثابت برود. خانکی در این خصوص او گفت: «این شرایط یکی از مهم‌ترین دلایل بی‌جانی بازار اندوخته و عقب‌نشینی اندوخته‌گذاران حقیقی است».

چرا در این چنین شرایطی، صندوق‌های درآمد ثابت دلنشین خواهد شد؟

رئیس هیئت‌مدیره ازکی اندوخته در جواب به این سوال دیجیاتو که چرا در این چنین شرایطی اندوخته‌گذاران به سمت صندوق‌های درآمد ثابت می‌روال او گفت:

«هنگامی فرد عادی ۱۰۰ میلیون تومان به بانک می‌برد، نهایتاً ۱۵ تا ۲۰ درصد سود می‌گیرد. اما صندوقی که چهار–پنج هزار میلیارد پول مردم را تجمیع کرده، می‌تواند با بانک برای نرخ‌های ۳۰ تا ۳۱ درصد لابی کند. این قوت چانه‌زنی چیزی است که مردم به‌صورت فردی ندارند، اما از طریق صندوق‌ها به آن دسترسی اشکار می‌کنند.»

او قسمت دوم سود صندوق‌ها را خرید اوراق بدهی می‌داند و توضیح می‌دهد که هرچه کسری قیمت اوراق زیاد تر شود، سود صندوق‌ها هم افزایش اشکار می‌کند: «امروز اوراق با کسرهای بالای ۳۰ درصد خرید وفروش می‌شود. این یعنی نرخ بازده مؤثر صندوق‌ها بالاتر می‌رود و طبیعتاً مردم هم زیاد تر پولشان را به سمت این صندوق‌ها می‌آورند.»

به حرف های این کارشناس، هنگامی بازدهی بدون ریسک به مرز ۴۰ درصد می‌رسد، بورس به‌طور طبیعی تحت سختی قرار می‌گیرد: «نسبت قیمت به سود سهام (P/E) باید خودش را با نرخ بازده بدون ریسک تطبیق دهد. هنگامی نرخ بالا می‌رود، قیمت سهام باید پایین بیاید تا اندوخته‌گذار انگیزه داشته باشد داخل بازار شود. نتیجه این فرایند، افت قیمت‌ها و بی‌میلی عمومی نسبت به بازار اندوخته است.»

خانکی اضافه می‌کند که این ماجرا فقط اختصاصی بورس نیست: «در همه بازارها، دیجیتال، صنعتی، خدماتی رکود دیده می‌شود. چون فعالیت اقتصادی سخت‌تر از همیشه شده است.»

در آخر، او هشدار می‌دهد که ادامه این چنین نرخ‌هایی می‌تواند «رکود طویل» تشکیل کند و مسیر اندوخته‌گذاری مولد را ببندد.

به حرف های خانکی «هیچ اقتصادی با نرخ سود بدون ریسک بالا نمی‌تواند رشد کند. دیر یا سریع یا باید نرخ‌ها اصلاح شود یا رکود به قسمت‌های بیشتری از اقتصاد سرایت می‌کند.»