– مجتبی برزگر: «چرخ گردون» و سخن بگویید درمورد ۹۰ شبی‌های تلویزیون ما را به تاریخ قبل جعبه جادو می‌برد.جایی که تماشاگران تلویزیون هر شب چشم به راه می‌نشستند و یک ۹۰ شبی را به نظاره می‌نشستند. کارگردان‌هایی که می‌کوشیدند نقدهای اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی‌شان را با زبان عکس آن هم کمدی و طنز نقل کنند.

اما ملزوم است قدری به عقب برویم؛ ابتدای دهه ۷۰ وقتی که مهران مدیری به همراه تیمی جوان، با انرژی و با توانایی، برنامه آیتمی و طنز «ساعت خوش» را برای تلویزیون تشکیل کرد. این برنامه به طور هفته‌ای یک‌ بار از شبکه دو سیما روی آنتن می رفت که سرآغازی برای معارفه بازیگران طنز به دنیای تلویزیون می بود. علاوه‌بر مهران مدیری، سعید آقاخانی، رضا عطاران، رضا شفیعی‌جم، حمید لولایی، نادر سلیمانی، رامین ناصرنصیر و تعداد بسیاری از بازیگران و چهره‌های طناز تلویزیون در این برنامه دیده و به گفتن چهره طنز به مخاطبان معارفه شدند.

نمایی از «ساعت خوش»

در دهه ۱۳۷۰ و بعد از برنامه «ساعت خوش»، برنامه‌های طنز فرد دیگر همانند «سیب خنده»، «این چند نفر (هژیرها)» و «قطار ابدی» با ترکیبی از همان بازیگران توانستند جایگاه ثابتی را برای خود در این برنامه‌ها تشکیل کنند اما گویا مخاطب از یک وقتی به سپس انتظار خلاقیت بیشتری از مجموعه‌های طنز داشت و دیگر برنامه‌های آیتمی، تاریخ مصرف خود را از دست داده بودند. به همین علت در دهه ۸۰ کارگردان‌ها به فکر ساخت سریال‌های کمدی و طنز افتادند و احتمالا «زیر آسمان شهر» مهران غفوریان را بتوان سرآغازی برای تشکیل سریال‌های طنز طویل‌زمان و اصطلاحاً ۹۰ شبی در تلویزیون نامید.

.

مهران غفوریان با ساخت سریال «زیر آسمان شهر» به اوج محبوبیت خود رسید؛ سریالی که رضا عطاران نویسندگی آن را برعهده داشت و جمعی از بازیگران طناز آن روز همانند حمید لولایی، یوسف تیموری، نصرا… رادش و خود مهران غفوریان نقش‌های مهم این سریال را برعهده داشتند. احتمالا نقش «خشایار» با بازی حمید لولایی در این سریال هیچ‌گاه از ذهن مخاطبان تلویزیون فراموش نشود، به‌طوری که تکیه‌کلام معروف «نه… غلام؟!» خشایار تا زمان‌ها بر سر زبان‌ها می چرخید.

سریال طنز «بدون شرح» مهدی مظلومی یکی دیگر از سریال‌های ۹۰ شبی ماندگار تلویزیون می بود که در سال ۱۳۸۱ و بعد از «زیر آسمان شهر»  روی آنتن شبکه سه سیما رفت. سریالی با بازی هنرمندانه زنده‌یاد فتحعلی اویسی در نقش آقای کاووسی که مدیر نشریه شهر قشنگی می بود که خاطرات خوشی را برای تماشاگران تلویزیون به یادگار گذاشت.  امیر جعفری، رضا شفیعی‌جم، لیلی رشیدی، مریم سعادت، بیژن بنفشه‌خواه، محمود بصیری و امیر نوری از دیگر بازیگران این سریال بودند که با نویسندگی برادران قاسم‌خانی، خشایار الوند، حمید برزگر و ریما رامین‌فر یکی دیگر از سریال‌های طنز این جعبه جادویی را خلق کردند.

سال ۱۳۸۱ می بود که مجدد مهران مدیری با تیم تازه خود این بار «پاورچین» را در قالب سریالی ۹۰ قسمتی برای شبکه ۵ سیما روی آنتن برد. یک کمدی موقعیت با بازی جواد رضویان، شقایق دهقان، سحر ولدبیگی، سحر زکریا، محمدرضا هدایتی در نقش طغرل و سرایدار خانه و خود مهران مدیری در نقش فرهاد که از روستایی به نام «برره» در ناکجاآباد به تهران آمده می بود تا زندگی جدیدی را اغاز کند.

بعد از پیروزی سریال بدون شرح با کاراکتر آقای کاووسی، رضا صفدری تصمیم گرفت تا سریالی طنز به نام «باغچه مینو» با محوریت شخصیت فتحعلی اویسی در نقش منوچهر مینو را جلوی آنتن شبکه سه ببرد. سریالی با بازی بیژن بنفشه‌خواه، رضا و زهرا داوودنژاد، سید جواد رضویان و گروهی از بازیگران طنز سیما که علی‌رغم تلاش زیاد، موفق نشد آنچنان رضایت مخاطبان را به دست آورد.

مهران مدیری بعد از پیروزی پاورچین این بار با تیم هنری خود، سریال «نقطه چین» را در دی‌ماه ۸۲ به کنداکتور شبکه ۳ سیما رساند. سریالی به تهیه‌کنندگی برادران آقاگلیان که بیشتر از همه بازیگران این سریال، رضا شفیعی‌جم با نقش «بامشاد» در آن به‌خوبی درخشید و در ذهن تماشاگران تلویزیون جاودانه ماند و ترانه «بی‌وفایی…» او نقل تعداد بسیاری از مردم شد.

سعید پیردوست، سیامک انصاری، سحر ولدبیگی، سحر جعفری‌جوزانی، محمدرضا هدایتی و ساعد هدایتی از دیگر بازیگران این مجموعه دوست‌داشتنی بودند. ماجرای این سریال در یک آپارتمان چند طبقه می‌گذشت. مهران مدیری در نقش اردلان با رضا شفیعی‌جم در نقش بامشاد باجناق بودند و داستان این سریال در موقعیت‌های طنز پیش می‌رفت.

رضا عطاران بعد از توانایی کارگردانی مجموعه‌های طنز «سیب خنده، مجید دلبندم و قطار ابدی» در دهه ۷۰، در سال ۸۲ سریال ۹۰ شبی و طنز «کوچه اقاقیا» را برای شبکه پنج سیما به روی آنتن برد. سریالی با بازی به‌یادماندنی مرحوم استاد منوچهر نوذری که در یک خانه‌باغ داستان آن روایت می‌شد.

مهران مدیری مهرماه ۸۴ با همان تیم همیشگی خود و با کوله‌باری از توانایی ساخت سریال‌های طنز، این بار دست به شاهکاری زد و «شب‌های برره» را به آنتن رساند. سریالی که هرچند با حاشیه‌هایی در زمان پخش خود روبه رو شد و به انتها نرسید، اما توانست به یکی از سریال‌های ماندگار تلویزین تبدیل بشود. داستان در زمان رضاشاه رخ می‌دهد و مصیبت‌های کیانوش در روستای خیالی برره را به عکس می‌کشد. سیامک انصاری، شقایق دهقان، سعید پیردوست، محمد شیری، فلامک جنیدی، محمدرضا هدایتی، رضا شفیعی‌جم، هادی کاظمی و بهنوش بختیاری از جمله بازیگران این سریال بودند.

مهران مدیری و «مرد هزار چهره»

مهران مدیری بعد از توانایی سریال‌های مناسبتی «مرد هزار چهره و دو هزار چهره» در نوروز، شهریور ۱۳۸۹ سریال «قهوه تلخ» را این بار برای شبکه نمایش خانگی کارگردانی کرد اما به علت محبوبیت مدیری در بین مخاطبان و جنس طنزی که تشکیل می‌کرد، این سریال نیز مورد استقبال تعداد بسیاری از مردم قرار گرفت و به‌خوبی دیده شد. 

احتمالا آخرین ۹۰ شبی تلویزیون «پلاک ۱۳» به کارردانی آرش معیریان باشد که یقیناً چندان موفق هم نبوده است. اما اغاز مجدد تلویزیون برای احیای ۹۰ شبی‌های تلویزیون در دهه ۱۴۰۰ می بود.  محمود جعفری، علی صادقی، نگار عابدی، سیاوش مفیدی، حسین رفیعی، مهران ضیغمی، اردلان شجاع‌کاوه، امیرحسین صدیق و گروهی از دیگر بازیگران در این سریال به ایفای نقش پرداختند.

برای رسیدن به «چرخ گردون» که سال ۱۴۰۲ تشکیل خود را اغاز کرده و مهیای آنتن شبکه دو سیما می‌بشود این بازخوانی ملزوم می بود. اهمیت و نوع استقبال مخاطبان را می‌توان در هرکدام این سریال‌ها جستجو کرد و دید که چه مقدار مخاطبان چشم به راهِ این چنین سریال‌ها و طنزهایی از تلویزیون‌اند. حتماً جعبه جادو دو کاراکتر کریم آشی و غلام عدسی با بازی حمید لولایی و علیرضا خمسه را در تاریخ ۹۰ شبی‌های خود ثبت خواهد کرد.

اما همه این کارها در آپارتمان و لوکیشن‌هایی مرسوم تشکیل شده‌اند و «چرخ گردون» از این مرسوم‌ها و آپارتمانی‌ها فراتر رفته است. این بار با یک پارک لاله  ۳۳ هکتاری و چندین لوکیشن خلاقانه روبروییم. همین که داخل صحنه می‌شویم گاری دورگردیِ کریم آشی به چشم‌مان می‌خورد. حمید لولایی و حمیدرضا حافظ شجری در کنار همدیگر قرار دارند که لولایی نقش کریم آشی را بازی می‌کند.

علیرضا خمسه و حمیدرضا حافظ شجری در نمایی از سریال «چرخ گردون»

در صحنه علیرضا خمسه هم با نقش غلام عدسی و یک گریم متفاوت وجود دارد. مجید شهریاری را می‌بینم که اینجا آقای سیرآبی را بازی می‌کند. ساقی زینتی از بازیگران قدیمی سینما و تلویزیون هم دیده می‌بشود. مهرداد ضیایی، افشین سنگ‌چاپ و زیاد‌ از بازیگران دیگر وجود دارند.

سعید مرادی تهیه‌کننده در لوکیشن وجود دارد و جواد مزدآبادی هم گرفتن پلان پایانی است تا بعد از آن با هم به او مباحثه بپردازیم.

می‌توان سختی‌های تشکیل یک مجموعه نمایشی را در پارک لاله از نزدیک دید؛ هنگامی مردم دورتا دور ایستاده‌اند و تصویربرداری سکانس‌های «چرخ گردون» را می‌بینند یا صداهای گوناگون و شرایط جوّی همه علتمی‌بشود کار از آن حالت عادی خودش خارج بشود و شرایط ساخت را سخت‌تر کند.

اما همه عوامل و هنرمندان این سختی‌ها را به جان خریده‌اند. از نزدیک می‌توان این مسئله را به وضوح مشاهده کرد همه تلاش می‌کنند کاری خوب راهی آنتن تلویزیون بشود.

سریالی که با حضورش در لوکیشن (پارک لاله) به نظر می‌رسد در تلاش است یک جامعه کوچکی با کاراکترهایی کاملاً آشنا را طراحی کند تا یک طنزِ دور از مردم روایت نشود. (چرا که برخی از طنزها و سریال‌ها با نشان دادن خانه‌های اشرافی و تمولِ بیشتر از حد مخاطب را از خودش دور می‌کند تا بتواند یک ربط صمیمانه برقرار کند.)

اما اینجا گویی «چرخ گردون» قرار است ما را با خودش به همان طنزهایی ببرد که زندگی مردم را روایت می‌کرد یک زندگی واقعی؛ همان طنزهای اجتماعی که هنرمندان این سریال باور داشتند مردم به این نوع کارها نیاز دارند و این طنزها را دوست دارند. سریال‌هایی که بخشی از آن را در ابتدای گزارش موردنظر قرار دادیم سال‌های پیش از این جنس تلویزیون تشکیل می‌کرد گویا مجدد به همین طنزها روی آورده است. (اساساً مأموریت مرکز سیمرغ صداوسیما احیای همین ژانرها و گونه‌های نمایشی مغفول مانده است.)

مسئله‌ای که سعید مرادی تهیه‌کننده سریال در جلوی دوربین تسنیم نقل کرد گویای همین مسئله است؛ تلویزیون در دوران تحول ژانرها و گونه‌های مغفول‌مانده را احیاء می‌کند و مرکز سیمرغ به همین خاطر راه افتاده است. تهیه‌کننده «چرخ گردون» پافشاری کرد: سریال ۹۰ شبی «چرخ گردون» در قالب ۳۵ دقیقه هر تکه برای پخش از شبکه دو سیما آماده می‌بشود. یقیناً که چه وقتی پخش می‌بشود را مدیران سیمافیلم و مرکز سیمرغ درمورد آن تصمیم می‌گیرند. پیرو جریان تازه سازمان صداوسیما و نوشته تحول در سازمان صداوسیما و راه‌اندازی مرکز سیمرغ سیما به گفتن اولین محصول نمایشی مرکز سیمرغ این تاثییر در حال تشکیل و فیلمبرداری است.

سعید مرادی تهیه‌کننده و جواد مزدآبادی کارگردان

او گفت: از آنجایی که کارهای آپارتمانی امکان پذیر در راستای ساختار، دکوپاژ و میزانسن به نوعی فضا را یک مقداری به سمت تله‌تئاتر کند دوری کردیم و مصائب آن را به احترام مردم به جان خریدیم و در نزدیک به ۴۰ لوکیشن در کل ۳۳ هکتار در پارک لاله را فیلمبرداری می‌کنیم. قطعاً کار در محیط های خارجی سختی‌های اختصاصی خودش را دارد. بعضی اوقات اوقات از ۸ تا ۱۰ ساعت سودمند کاری، احتمالا ۶ ساعت را داشته باشیم و ضمانت هم داریم زمان مشخصی در روز تصویربرداری کنیم.

یقیناً این تهیه‌کننده شناخته شده که «بانوی سردار» را روی آنتن داشت از آمادگی ساخت فصل دوم این مجموعه تلویزیونی در صورتی‌که نظر مخاطبان و تصمیم مدیران تلویزیون بر ادامه آن داشته باشند، خبر داد.

جواد مزدآبادی در ادامه این گزارش به این مسئله اشاره کرد: هنگامی قرار بر این شد سریالی را طراحی کنیم و بسازیم زیاد مصرّ بودم حتماً این سریال، کمدی باشد. برای این که بتواند در این فضایی که مردم می باشند و شرایط مالی خوبی نداشته باشند بتوانند از طریق یک سریال داستانی طنز یک مقدار حال و هوای‌شان عوض بشود لذا بر پایه این سیاستگذاری‌ها سریال «چرخ گردون» را نوشتم و الان در مرحله ساخت هستیم.

** هنگامی نگاهی به بازیگران در صحنه می‌اندازیم وجود حمیدرضا حافظ شجری که ما را یادِ جعفر سریال «نوروز رنگی» می‌اندازد دلنشین است. او ۲۰ کیلو وزن کم‌کرده و جلوی دوربین ما درمورد‌اش سخن بگویید کرد.

حمیدرضا حافظ شجری او گفت: خوشحالم مردم زیاد با جعفر «نوروز رنگی» ربط گرفتند. شما پرسیدید ۲۰ کیلو وزن کم کرده‌ام؛ بله برای این که یک دارویی منفعت گیری می‌کنم آن زمان کورتون آن دوز بالایی داشت و ۶۰ کیلو شدم و اکنون ۲۰ کیلو وزن کم کرده‌ام و حالم بهتر شده است و سپس از سه سال به کار برگشتم.

مسئله‌ای که دقت ما را جلب کرده می بود او از مشهد به تهران آمده است؛ این مسیر طویل سوال فرد دیگر می بود که از حافظ شجری پرسیدیم و او این‌گونه جواب داد: «نه برای من سخت نیست؛ علاقه دارم و علاقه است که علتشده دستمزدم که زیاد عدد قابل توجهی هم نیست از انگیزه‌ام کم نکند. چون آنقدر علاقه دارم حاضرم پولی هم از جیبم بگذارم که کار کرده باشم.»

مجید شهریاری که خودش می‌گوید در «چرخ گردون» هم همانندِ سریال‌های کمدی دیگر تلویزیون آوازی هم می‌خواند و آن طنازی‌های قبل را با قوتِ بیشتری جستوجو می‌کند درمورد نقش خودش توضیح بیشتری می‌دهد. او او گفت: اولاً اینجا هم با آقای حمید لولایی خاطره‌های‌مان زنده خواهد شد این نوید را به مخاطبان هم بدهم اتفاقات جالبی در راه است. اما این خاطره را دارم که در جریان سریال «پیامک از دیار باقی» داستانی داشتیم؛ آمدم آقای شریفی‌نیا را بدزدم اشتباهاً حمید لولایی را در صندوق عقب انداختم و به ایستگاه هفت توچال بردم. اینجا هم در «چرخ گردون» از این خاطره‌ها خواهیم داشت.

او این چنین خاطرنشان کرد: نقشِ من در سریال «چرخ گردون» آقای سیرآبی است اما به من می‌گویند سیرابی که به کاراکترهای دیگر عیب می‌گیرم که من سیرآبی هستم.

حمید لولایی و علیرضا خمسه در نمایی از سریال «چرخ گردون»

حمید لولایی و علیرضا خمسه هم زیاد اهل مصاحبه کردن نیستند. اما مسئله دلنشین حمید لولایی که به علت این که می‌خواست سریعتر به کار فرد دیگر برسد موفق نشد این او مباحثه را ویدئویی انجام دهد. اما در او مباحثه با خبرنگار تسنیم به همین جمله بسنده کرد: امیدوارم مخاطبان با دیدن «چرخ گردون» خاطره کارهای قبلی من برایتان تکرار بشود؛ برای همه مردم عزیزم، آرزوی پیروزی دارم؛ شاد باشید.

این چنین علیرضا خمسه که «غلام عدسی» را بازی می‌کند از برگشت سریال‌های طنز و ساخته شدن این گونه‌های نمایشی استقبال کرد و به این مسئله پافشاری داشت که مردم به طنزهای اجتماعی خوب و با نشاط نیاز دارند و اگر برخی از کارهای کمدی تلویزیون توانست از توفیق بسیاری برخوردار بشود به این خاطر می بود که کارهایی از جنسِ مردم ساخته می‌شد.

اما قسمت پایانی گزارش او مباحثه با ساقی زینتی می بود. بازیگری که در «بعد از باران»، «ستایش» و زیاد از کارهای دیگر نقش منفی و خاکستری ایفا کرده و اکنون با یک کمدی به تلویزیون برمی‌گردد. در بین اشاره به ساخت کارهای طنز و حضورش و نقش خود که همسر آقای سیرآبی را بازی می‌کند اما خواست جلوی دوربین تسنیم از تبعیض‌ها و دستمزدهای پایین بازیگران پیشکسوت بگوید.

ساقی زینتی پافشاری کرد:  ۳۲ سال است جلوی دوربینم و خوشبختانه نقش‌های بسیاری را در سینما، تئاتر و تلویزیون توانایی کرده‌ام. حتی این افتخار نصیب من شده در رادیو هم خدمت مردم بوده‌ام. واقعاً عمر و جوانی‌ام را گذاشتم. سپس از ۳۲ سال الان هم سابقه کاری ما را درنظر نمی‌گیرند و قراردادها زیاد پایین است. تورم روز به روز بالاتر می‌رود و اصلاً با زندگی ما همخوانی ندارد. در پرند مستأجرم و زندگی شرافتمندانه‌ای دارم اما این سوال را دارم سپس از ۳۲ سال باید تا این مدت مستأجر باشم؟ یا با قرارداد ۱۵ سال پیش کار کنم؟ ما با کار زنده‌ایم و نمی‌توانیم بگوییم این قرارداد را نمی‌بندم و در آن کار وجود نخواهم داشت. باید تمهیدی اندیشیده بشود.

به نقل از تسنیم، «چرخ گردون» داستان دو رقیب کاری کریم آشی و غلام عدسی را به عکس می‌کشد… در این سریال بازیگرانی همچون حمید لولایی، علیرضا خمسه، کمند امیرسلیمانی، رامین ناصرنصیر، افشین سنگ‌چاپ، نیما شاهرخ‌شاهی، مهرداد ضیایی، کریم قربانی، اکبر رحمتی، آتش تقی‌پور، مجید شهریاری، ساقی زینتی، حمیدرضا حافظ شجری، سولماز حصاری، فرهاد بشارتی، حسن اسدی، بیتا خردمند، محمدرضا عباس‌نژاد، شهین تسلیمی، مجید علم‌بیگی، یوسف ملک‌زادگان، فرشاد حسینی موحد، فرزاد حاتمیان، فرخنده فرمانی، محسن حسنی، علی آذری، میثم رمضانی، محمد مالکی به ایفای نقش می‌پردازند و بازیگران جوانی همچون ماهک حسینی، آیدا ابراهیمی، سهیل میرزآقایی که در «چرخ گردون» جلوی دوربین‌ رفته‌اند.

سعید مرادی تهیه‌کننده، جواد مزدآبادی کارگردان،‌ حسین باقریان جانشین تهیه‌کننده، ناظر کیفی: احسان صاحب جمعی، حسین ناظریان مدیر فیلمبرداری، سامان تفرشی مدیر برنامه‌ریزی، امید خیرخواه دستیار اول کارگردان، امید قربانی مدیر صدابرداری، لیلا مربی منشی صحنه، بابک شعایی طراح گریم، سعید آهنگرانی طراح صحنه و لباس، فرزاد اسدیان عکاس و فیلمبردار پشت صحنه، ایمان پناهی‌راد مدیر تدارکات، وحید بی‌طرفان تدوین، محراب مشهدبان طراح تیتراژ، مرتضی شفیع موسیقی، سیدمحمود موسوی‌نژاد صداگذار، مجده وفایی اصلاح رنگ و نور، محسن باقریان جانشین تشکیل و پویان خرم‌پور هماهنگی تشکیل از عوامل سریال «چرخ گردون» به حساب می‌آیند.

انتهای مطلب/